Acta Pacis Westphalicae III C 2,1 : Diarium Volmar, 1. Teil: 1643 - 1647 / Joachim Foerster und Roswitha Philippe
Mittwoch Sequenti igitur die, cum literae Caesaris super-
uenissent posse nos in repetitionem praedictorum terminorum, si Galli in
contrarium se obfirmassent, consentire, caussae nihil suberat, cur diutius
moraremur, hoc solum nobis propositum videbamus, ut terminos istos ea-
tenus repeteremus, qua minimo praeiudicio Caesari esse possent. Addidimus
itaque verba illa restrictiua: ’nisi separatim tractare malint‘. De expungendis
vero verbis illis ’ubi de his conuentum fuerit‘ nulla apparebat difficultas.
Quapropter istis delectis simpliciter tantum supposuimus ’super his‘. Circa
Gallicam plenipotentiam nobis videbatur eam ad instar nostrae comodissime
conformari posse hoc modo, in principio post salutationem haec si poneren-
tur: ’puisque entre le feu roy Louis le Juste de glorieuse mémoire, nostre très
honoré seigneur et père, et depuis nous et nos alliez d’une part contre le feu
empereur Ferdinand le Second et depuis l’empereur Ferdinand le Troisième, le
roy d’Espagne et leur conféderez et adhérents d’autre bien longtemps fust
combatté par les forces des armes, et ainsi soit il que entre touts les biens‘ et
caetera, quae in textu sequuntur. Quae autem postea in dispositione mandati
sequuntur de tractatione non solum cum ipsis Gallis sed etiam eorum co-
faederatis, ea sic ponantur: ’Come aussy avec leurs alliez et adhérents ou
leurs députez, munis de pouvoir suffisant des moiens de terminer et pacifier les
différens, qui ont causé la guerre jusques a présent, et sur iceux conclurre une
bonne et seure paix avec eux.‘ Illa autem quae sequuntur (éntre nous, nos alliez
et adhérents d’une part, l’Empereur, le roy d’Espagne, leurs alliez et adhérens
d’autré) ommittantur ut superflua. Et sic sublata fuerit omnis difficultas et
nihilominus de confoederatis satis superque cautum remanet, cum in pleni-
potentia Caesarea reciproce tractatio cum faederatis Gallorum disponatur.
Sed re cum Hispanis communicata videbatur ipsis hoc minus conuenire, ita-
que excogitarunt aliam rationem, putabant enim Gallorum plenipotentiam
interpolandam fore sequentibus verbis: ’Et conférer en la cité de Munster
avec les plénipotentiaires de l’Empereur et du roy d’Espagne des moiens
de terminer et pacifier les différents, qui ont causé la guerre jusques à présent,
et sur iceux conclurre une bonne et seure paix avec lesdits plénipotentiaires
de l’Empereur et roy d’Espagne, donnant aussi facultez à nosdits plénipo-
tentiaires de pouvoir comprendre audict traicté de paix nos confédérez et
alliez qui légitimement se peuvent retrouver en l’assemblée desdicts trait-
te[u]rs, si ce n’est que nosdits alliez désirent de traiter séparemment.‘
Et quamvis duo hic nobis videbantur notanda, quae Gallorum assensum
morari tum et nobismet ipsis praeiudicium adferre possent, scilicet ambi-
guus sensus voculae ’légitimement‘ (legitime) – ita enim accipi posse, quasi
quibusdam ius comparendi in isto congressu negare velle videremur –, deinde
’qui se peuvent retrouver‘ (qui ibi interfuerint) – eum habere sensum, quasi
absentium ratio haberi nulla debeat, quo ipso protestantibus maxime caussam
datum iri, ut pertinacissimi et frequentissimi huc aduentare velint, hoc enim
perniciosius nihil admitti posse satis constare –, perstiterunt tamen Hispani in
sententia, metuebant enim, ne tacite se implicarent, ut quasi in admissionem
Lusitanorum consensisse viderentur. Nec eximere ipsis scrupulum hunc
poteramus dicendo semper nobis utrisque saluam fore exceptionem cum iis,
qui in conuentione praeliminari comprehensi non essent, nos ad tractandum
adstringi non posse, si quid autem inpraesentiarum circa ista particularia
moueremus, in ipso limine nos statim haesuros et magno omnium dolore
conclusionem negocii super plenipotentiis impedituros esse. Regerebant
enim nos accepta iam Caesaris resolutione facile plenipotentiam eo quo
dictum est modo accomodare posse, ipsis autem pro interesse regis sui hoc
non esse integrum.
Igitur a meridie dominos mediatores accessimus nosque statim etiam Hispani
insecuti sunt. Ibi nos priores pauca praefati ostendimus, qua ratione ad exi-
mendam Gallis ulteriorem conquerendi occasionem nostram reformare
plenipotentiam vellemus. De Gallica hoc solum addidimus, confidere nos
Gallos non minus circa praetactam clausulam ita se declaraturos, ut nos citra
periculum id admittere possimus. Visa nostra formula domini mediatores
plane Gallis satisfactum se putare responderunt.
Dein Hispani et suas correctiones exhibuere, sed circa eam, quae Gallicam
spectaret plenipotentiam, statim magna concertatio inter ipsos et mediatores
exorta est, cum hi fere eadem, quae a nobis ut supra monita erant, obiicerent
taliaque esse dicerent, quae procul dubio totum congressum dissipare pos-
sent, illi vero contra admissionem Lusitanorum protestarentur et ea caussa
se huiusmodi restrictione munitos velle dicerent. Re igitur diu multumque
disputata, cum mediatores semper obiicerent non esse obicem ponendum,
quominus ad conclusionem super negocio plenipotentiarum deueniri possit,
semperque saluam ex praeliminari conuentione exceptionem fore, nos secreto
dominum Saauedram monuimus, ne tantopere tergiuersaretur, nobis om-
nino inconsultum videri nunc, cum adhuc de plenipotentiis agitur, in istum
de admittendis vel excludendis Lusitanis aliisve Gallorum confaederatis cam-
pum ingredi. Vereri nos totum negocium dissipatum iri; id si fieret aut si
caussa huius dissensionis ad imperii status emanet, nullum fore dubium,
quin statim abdicatis Hispanis ad pacem cum Gallis tractandam progressuri
sint. Cessit igitur tandem nostris monitis et se quoque acquieturum respon-
dit, si Galli ad nostrum modum plenipotentiam suam reformarent. Hoc idem
cum a nobis intellexissent mediatores, videbantur prorsus inclinare, ut Galli
ea, quae in nostra plenipotentia Latine continentur, iisdem verbis Gallico
idiomate exprimere deberent.
uenissent posse nos in repetitionem praedictorum terminorum, si Galli in
contrarium se obfirmassent, consentire, caussae nihil suberat, cur diutius
moraremur, hoc solum nobis propositum videbamus, ut terminos istos ea-
tenus repeteremus, qua minimo praeiudicio Caesari esse possent. Addidimus
itaque verba illa restrictiua: ’nisi separatim tractare malint‘. De expungendis
vero verbis illis ’ubi de his conuentum fuerit‘ nulla apparebat difficultas.
Quapropter istis delectis simpliciter tantum supposuimus ’super his‘. Circa
Gallicam plenipotentiam nobis videbatur eam ad instar nostrae comodissime
conformari posse hoc modo, in principio post salutationem haec si poneren-
tur: ’puisque entre le feu roy Louis le Juste de glorieuse mémoire, nostre très
honoré seigneur et père, et depuis nous et nos alliez d’une part contre le feu
empereur Ferdinand le Second et depuis l’empereur Ferdinand le Troisième, le
roy d’Espagne et leur conféderez et adhérents d’autre bien longtemps fust
combatté par les forces des armes, et ainsi soit il que entre touts les biens‘ et
caetera, quae in textu sequuntur. Quae autem postea in dispositione mandati
sequuntur de tractatione non solum cum ipsis Gallis sed etiam eorum co-
faederatis, ea sic ponantur: ’Come aussy avec leurs alliez et adhérents ou
leurs députez, munis de pouvoir suffisant des moiens de terminer et pacifier les
différens, qui ont causé la guerre jusques a présent, et sur iceux conclurre une
bonne et seure paix avec eux.‘ Illa autem quae sequuntur (éntre nous, nos alliez
et adhérents d’une part, l’Empereur, le roy d’Espagne, leurs alliez et adhérens
d’autré) ommittantur ut superflua. Et sic sublata fuerit omnis difficultas et
nihilominus de confoederatis satis superque cautum remanet, cum in pleni-
potentia Caesarea reciproce tractatio cum faederatis Gallorum disponatur.
Sed re cum Hispanis communicata videbatur ipsis hoc minus conuenire, ita-
que excogitarunt aliam rationem, putabant enim Gallorum plenipotentiam
interpolandam fore sequentibus verbis: ’Et conférer en la cité de Munster
avec les plénipotentiaires de l’Empereur et du roy d’Espagne des moiens
de terminer et pacifier les différents, qui ont causé la guerre jusques à présent,
et sur iceux conclurre une bonne et seure paix avec lesdits plénipotentiaires
de l’Empereur et roy d’Espagne, donnant aussi facultez à nosdits plénipo-
tentiaires de pouvoir comprendre audict traicté de paix nos confédérez et
alliez qui légitimement se peuvent retrouver en l’assemblée desdicts trait-
te[u]rs, si ce n’est que nosdits alliez désirent de traiter séparemment.‘
Et quamvis duo hic nobis videbantur notanda, quae Gallorum assensum
morari tum et nobismet ipsis praeiudicium adferre possent, scilicet ambi-
guus sensus voculae ’légitimement‘ (legitime) – ita enim accipi posse, quasi
quibusdam ius comparendi in isto congressu negare velle videremur –, deinde
’qui se peuvent retrouver‘ (qui ibi interfuerint) – eum habere sensum, quasi
absentium ratio haberi nulla debeat, quo ipso protestantibus maxime caussam
datum iri, ut pertinacissimi et frequentissimi huc aduentare velint, hoc enim
perniciosius nihil admitti posse satis constare –, perstiterunt tamen Hispani in
sententia, metuebant enim, ne tacite se implicarent, ut quasi in admissionem
Lusitanorum consensisse viderentur. Nec eximere ipsis scrupulum hunc
poteramus dicendo semper nobis utrisque saluam fore exceptionem cum iis,
qui in conuentione praeliminari comprehensi non essent, nos ad tractandum
adstringi non posse, si quid autem inpraesentiarum circa ista particularia
moueremus, in ipso limine nos statim haesuros et magno omnium dolore
conclusionem negocii super plenipotentiis impedituros esse. Regerebant
enim nos accepta iam Caesaris resolutione facile plenipotentiam eo quo
dictum est modo accomodare posse, ipsis autem pro interesse regis sui hoc
non esse integrum.
Igitur a meridie dominos mediatores accessimus nosque statim etiam Hispani
insecuti sunt. Ibi nos priores pauca praefati ostendimus, qua ratione ad exi-
mendam Gallis ulteriorem conquerendi occasionem nostram reformare
plenipotentiam vellemus. De Gallica hoc solum addidimus, confidere nos
Gallos non minus circa praetactam clausulam ita se declaraturos, ut nos citra
periculum id admittere possimus. Visa nostra formula domini mediatores
plane Gallis satisfactum se putare responderunt.
Dein Hispani et suas correctiones exhibuere, sed circa eam, quae Gallicam
spectaret plenipotentiam, statim magna concertatio inter ipsos et mediatores
exorta est, cum hi fere eadem, quae a nobis ut supra monita erant, obiicerent
taliaque esse dicerent, quae procul dubio totum congressum dissipare pos-
sent, illi vero contra admissionem Lusitanorum protestarentur et ea caussa
se huiusmodi restrictione munitos velle dicerent. Re igitur diu multumque
disputata, cum mediatores semper obiicerent non esse obicem ponendum,
quominus ad conclusionem super negocio plenipotentiarum deueniri possit,
semperque saluam ex praeliminari conuentione exceptionem fore, nos secreto
dominum Saauedram monuimus, ne tantopere tergiuersaretur, nobis om-
nino inconsultum videri nunc, cum adhuc de plenipotentiis agitur, in istum
de admittendis vel excludendis Lusitanis aliisve Gallorum confaederatis cam-
pum ingredi. Vereri nos totum negocium dissipatum iri; id si fieret aut si
caussa huius dissensionis ad imperii status emanet, nullum fore dubium,
quin statim abdicatis Hispanis ad pacem cum Gallis tractandam progressuri
sint. Cessit igitur tandem nostris monitis et se quoque acquieturum respon-
dit, si Galli ad nostrum modum plenipotentiam suam reformarent. Hoc idem
cum a nobis intellexissent mediatores, videbantur prorsus inclinare, ut Galli
ea, quae in nostra plenipotentia Latine continentur, iisdem verbis Gallico
idiomate exprimere deberent.