Acta Pacis Westphalicae III C 2,1 : Diarium Volmar, 1. Teil: 1643 - 1647 / Joachim Foerster und Roswitha Philippe
1646 VIII 22
1646 VIII 22
Mittwoch Mitwochs, den 22. huius, nachmittag umb 4 uhr
haben wir unß sambtlich zu denn herrn mediatorn verfüegt und nach-
gesetzen vortrag gethan: Ponderatis et consideratis iis, quae nudiustertius
pro parte plenipotentiariorum regis christianissimi nobis proposita fuere,
animaduertimus totum negocium consistere in quatuor capitibus: et primo
quidem in persuadendis et inducendis Suecis et protestantibus ad ea, quae
circa ipsorum praetensiones a nobis desiderabantur; secundo in his, quae
Galli suis faederatis per nos praestari cupiunt; tertio in his, quae sibi et
coronae Galliae a parte Caesaris fieri et concedi volunt; quarto in his, quae
viceuersa Caesari offerunt.
Ad primum caput referri possunt amnestia, caussa Palatina, grauamina,
commercia, satisfactio Suecica. Ad secundum interpretatio vel omissio clau-
sulae ’saluis his‘ etc. in responsionibus ad articulum 7 positae, satisfactio
Hasso Cassellana et solutio stipendiorum pro militia hostili. Ad tertium
cessio Brisaci cum appertinentiis utriusque Alsatiae et Suntgouiae, castri
Philipsburg, solutio dimidiae partis debitorum camerae Ensishemianae. Ad
quartum pertinent ea omnia, quae Gallia domui Austriacae restituenda iam
consensit, praestatio trium millionum librarum Turonensium pro domino
archiduce Ferdinando Carolo, solutio alterae dimidiae debitorum, praestatio
auxilii contra Turcam, dum metus est belli, per triennium in singulos annos
centum quinquaginta millia scutatorum, exorto bello decem mille pedites
equitesque stipendiis regis.
Priusquam autem ad singula mentem nostram aperiamus, ante omnia neces-
sarium nobis videtur recte stabilire conditiones de modo et ordine tractandi,
ut utrinque sint aequales. Cum igitur Galli velint in hoc tractatu seruari
secretum bona fide et quasi sub obligatione iuramenti, acceptamus hanc con-
ditionem . Deinde, cum semel pro semper et uno quasi aspectu omnia, quae
alterutra pars praetendere posset, proponenda sint nullaque postea noua
praetensio admitti debeat, aequum imo necessarium putamus, ut utriusque
partis postulata et oblata breui scripto in forma memorialis comprehensa, a
quibus producuntur, propria manu subscripta in manus dominorum media-
torum deponantur sicque eorundem pectori concredita maneant. Hinc
admittere non possumus, quod Galli, quae cum Suecis tractanda in se rece-
perunt , dominorum mediatorum pectori simpliciter tantum et verbotenus
credita manere, nostras autem praetensiones, oblationes et cessiones scripto
exhiberi volunt. Tertia sit conditio, ut placeat in digestione materiarum
tractatus modo dictum seruari ordinem, ut eo melius euitari possit confusio.
Quarta, ut interea simul etiam tractatio pacis cum legatis Hispanicis reassu-
matur . Non enim intendimus nec possumus ad ultimam deuenire conclusio-
nem , nisi et illa ad talem statum perducta sit. Quinta, similiter repetimus
petitionem saluorum conductuum pro domino duce Lotharingiae, nam et
sine ipsius restitutione pax concludi non poterit. His ita positis et si Galli
in has consenserit conditiones, statim omnia nostra proponemus et in me-
dium proferemus.
Ne tamen interea quicquam temporis frustra perdatur, monendi sunt pleni-
potentiarii Gallici, quod in nostra declaratione satisfactionis 29. Maii ex-
hibita praeter alias etiam sequentes opposuimus conditiones, in quas quidem
illos consensisse nobis, si bene memini, relatum fuit: Primo, ut Imperator
utrobique tam in caussa Palatiniana quam in satisfactione Suecica praestetur
indemnis. Secundo, ut Galli iuuent dominum archiducem Ferdinandum
Carolum in retinendis dynastiis Wurttembergicis Achalm, Blaubeura,
Hohenstauffa sibi appertinentibus. Tertio, ut demoliatur castrum Hohendwil.
Quarto, ut Caesari eiusque domui in recompensationem Brisaci ius sit
perpetuum tenendi praesidium in ciuitate Lindau. Quinto, ut dux Wurtem-
bergae teneatur soluere electori Bauariae pro restitutione baronatus Haiden-
haim 500 000 fl., pro qua summa Caesar ipsi ius hypothecae in eo consti-
tuerat . Cum igitur istae conditiones omitti nullatenus possint eiusque sint
naturae, ut absque Suecorum assensu haud facili expediri queant, petimus, ut
has quoque cum Suecis tractandas in se recipiant Galli.
Postquam haec proposita erant, interiectis per mediatores discursibus tria po-
tissimum in controuersiam vocata sunt: 1. de modo instituendi compositio-
nem caussae Marpurgensis, 2. de castro Philippsburgo, 3. de pacificatione Hi-
spanica . Ad primum quod attinet, recensuimus, qualiter se deputati Darmbsta-
dienses coram nostris collegis pridie declarauerint data etiam copia literarum.
Ad quam informationem putabant utrisque, Gallis scilicet et partibus, satisfieri
posse, si ad legatos coronarum tanquam delectos arbitros etiam illi commis-
sarii , qui in pactis familiae nominantur, adsciscerentur. In secundo vehemen-
ter institerunt, ut Gallis assentiremus, nulla enim ratione illos induci posse,
ut hac praetensione cedant, nec aliam pacis spem esse. Polliceri autem hoc
obtento omnia se praestituros, quaecunque iam in se recepissent. Nos in eo
firmi permansimus hoc in nostra parte non esse et debere omnino prius
voluntatem statuum perquiri. Ad tertium putabant mediatores rem cum
Hispanis in plano esse, modo Catalanis pares cum Hollandis induciae con-
cederentur , eaque in re satis acriter Venetus disputauit: Plane non esse aliam
spem ad pacem cum Hispanis deueniendi, non impeditum iri Hispanos,
quin statim primo, secundo, tertio etc. anno, si pax non coiret aut Galli
dolose compositionem protrahere vellent, inducias rumpere belloque Cata-
lanos aggredi possent. Caussas ad hoc varias oborturas studio aut forte
quaesitas, nec enim regibus deesse praetextus. Non esse timendum, si Holandi
semel induciarum commoda senserint, quod in gratiam Catalanorum rum-
pere velint, cum profiteantur res illorum sicut et Lusitanorum ad se nihil
pertinere. Pariter nec a Suecis quicquam periculi; cum enim totum hoc bellum
occultis protestantium auxiliis gerant, semel depositis armis tam facile ipsis
non fore exercitum in Germania colligere et domum Austriacam de nouo nulla
alia quam Catalanorum caussa bello petere nec id Germanos facile passuros.
Hoc modo rumpi aut eneruari funiculum illum triplicem confaederationis sci-
licet Gallorum, Suecorum, Hollandorum, exsolui et liberari regem catholicum
difficili et periculoso bello, totam molem in Lusitanos convertere et breuissi-
mo tempore subiugare posse. Io giocarei la testa, diceva il Veneto, che più
presto di spatio d’un anno si farebbe padrone di tutt’ il regno di Portugalo.
Gallos interea facilime internis discordiis agitatum iri hincque regem catho-
licum optimam habiturum occasionem res suas agendi. Sin Galli Catalanos
denuo adiuuare vellent, conuersa belli fortuna contingere posse, ut etiam
comitatum Roscinonensem perdant. Nisi hac ratione Hispani se accommo-
dent nosque de Philippiburgo Gallis gratificemur, denuo ab ipsis omnia
erga Suecos et protestantes turbatum iri. Obiiciebat inter caetera Venetus
iam ante Hispanos cum Gallis treguam inire voluisse in plures annos et quidem
generalem; quid igitur obstare, quo minus saltem cum Catalonia admittant.
Sed responsum magnum interesse discrimen, nam in illa tregua generali men-
tem Hispanorum fuisse, ut omnia in quo erant statu permanerent. Hic autem
Gallis proprietatem cedi comitatus Roscinonensis locorumque in Artesia et
Flandria occupatorum eo quidem fine, ut reliqua regi restituantur. Tandem
domini mediatores receperunt se ad Gallos relaturos, quae a nobis postulata,
sed cum aliquo temperamento, ne adhuc rumpatur cepta tractatio.
haben wir unß sambtlich zu denn herrn mediatorn verfüegt und nach-
gesetzen vortrag gethan: Ponderatis et consideratis iis, quae nudiustertius
pro parte plenipotentiariorum regis christianissimi nobis proposita fuere,
animaduertimus totum negocium consistere in quatuor capitibus: et primo
quidem in persuadendis et inducendis Suecis et protestantibus ad ea, quae
circa ipsorum praetensiones a nobis desiderabantur; secundo in his, quae
Galli suis faederatis per nos praestari cupiunt; tertio in his, quae sibi et
coronae Galliae a parte Caesaris fieri et concedi volunt; quarto in his, quae
viceuersa Caesari offerunt.
Ad primum caput referri possunt amnestia, caussa Palatina, grauamina,
commercia, satisfactio Suecica. Ad secundum interpretatio vel omissio clau-
sulae ’saluis his‘ etc. in responsionibus ad articulum 7 positae, satisfactio
Hasso Cassellana et solutio stipendiorum pro militia hostili. Ad tertium
cessio Brisaci cum appertinentiis utriusque Alsatiae et Suntgouiae, castri
Philipsburg, solutio dimidiae partis debitorum camerae Ensishemianae. Ad
quartum pertinent ea omnia, quae Gallia domui Austriacae restituenda iam
consensit, praestatio trium millionum librarum Turonensium pro domino
archiduce Ferdinando Carolo, solutio alterae dimidiae debitorum, praestatio
auxilii contra Turcam, dum metus est belli, per triennium in singulos annos
centum quinquaginta millia scutatorum, exorto bello decem mille pedites
equitesque stipendiis regis.
Priusquam autem ad singula mentem nostram aperiamus, ante omnia neces-
sarium nobis videtur recte stabilire conditiones de modo et ordine tractandi,
ut utrinque sint aequales. Cum igitur Galli velint in hoc tractatu seruari
secretum bona fide et quasi sub obligatione iuramenti, acceptamus hanc con-
ditionem . Deinde, cum semel pro semper et uno quasi aspectu omnia, quae
alterutra pars praetendere posset, proponenda sint nullaque postea noua
praetensio admitti debeat, aequum imo necessarium putamus, ut utriusque
partis postulata et oblata breui scripto in forma memorialis comprehensa, a
quibus producuntur, propria manu subscripta in manus dominorum media-
torum deponantur sicque eorundem pectori concredita maneant. Hinc
admittere non possumus, quod Galli, quae cum Suecis tractanda in se rece-
perunt , dominorum mediatorum pectori simpliciter tantum et verbotenus
credita manere, nostras autem praetensiones, oblationes et cessiones scripto
exhiberi volunt. Tertia sit conditio, ut placeat in digestione materiarum
tractatus modo dictum seruari ordinem, ut eo melius euitari possit confusio.
Quarta, ut interea simul etiam tractatio pacis cum legatis Hispanicis reassu-
matur . Non enim intendimus nec possumus ad ultimam deuenire conclusio-
nem , nisi et illa ad talem statum perducta sit. Quinta, similiter repetimus
petitionem saluorum conductuum pro domino duce Lotharingiae, nam et
sine ipsius restitutione pax concludi non poterit. His ita positis et si Galli
in has consenserit conditiones, statim omnia nostra proponemus et in me-
dium proferemus.
Ne tamen interea quicquam temporis frustra perdatur, monendi sunt pleni-
potentiarii Gallici, quod in nostra declaratione satisfactionis 29. Maii ex-
hibita praeter alias etiam sequentes opposuimus conditiones, in quas quidem
illos consensisse nobis, si bene memini, relatum fuit: Primo, ut Imperator
utrobique tam in caussa Palatiniana quam in satisfactione Suecica praestetur
indemnis. Secundo, ut Galli iuuent dominum archiducem Ferdinandum
Carolum in retinendis dynastiis Wurttembergicis Achalm, Blaubeura,
Hohenstauffa sibi appertinentibus. Tertio, ut demoliatur castrum Hohendwil.
Quarto, ut Caesari eiusque domui in recompensationem Brisaci ius sit
perpetuum tenendi praesidium in ciuitate Lindau. Quinto, ut dux Wurtem-
bergae teneatur soluere electori Bauariae pro restitutione baronatus Haiden-
haim 500 000 fl., pro qua summa Caesar ipsi ius hypothecae in eo consti-
tuerat . Cum igitur istae conditiones omitti nullatenus possint eiusque sint
naturae, ut absque Suecorum assensu haud facili expediri queant, petimus, ut
has quoque cum Suecis tractandas in se recipiant Galli.
Postquam haec proposita erant, interiectis per mediatores discursibus tria po-
tissimum in controuersiam vocata sunt: 1. de modo instituendi compositio-
nem caussae Marpurgensis, 2. de castro Philippsburgo, 3. de pacificatione Hi-
spanica . Ad primum quod attinet, recensuimus, qualiter se deputati Darmbsta-
dienses coram nostris collegis pridie declarauerint data etiam copia literarum.
Ad quam informationem putabant utrisque, Gallis scilicet et partibus, satisfieri
posse, si ad legatos coronarum tanquam delectos arbitros etiam illi commis-
sarii , qui in pactis familiae nominantur, adsciscerentur. In secundo vehemen-
ter institerunt, ut Gallis assentiremus, nulla enim ratione illos induci posse,
ut hac praetensione cedant, nec aliam pacis spem esse. Polliceri autem hoc
obtento omnia se praestituros, quaecunque iam in se recepissent. Nos in eo
firmi permansimus hoc in nostra parte non esse et debere omnino prius
voluntatem statuum perquiri. Ad tertium putabant mediatores rem cum
Hispanis in plano esse, modo Catalanis pares cum Hollandis induciae con-
cederentur , eaque in re satis acriter Venetus disputauit: Plane non esse aliam
spem ad pacem cum Hispanis deueniendi, non impeditum iri Hispanos,
quin statim primo, secundo, tertio etc. anno, si pax non coiret aut Galli
dolose compositionem protrahere vellent, inducias rumpere belloque Cata-
lanos aggredi possent. Caussas ad hoc varias oborturas studio aut forte
quaesitas, nec enim regibus deesse praetextus. Non esse timendum, si Holandi
semel induciarum commoda senserint, quod in gratiam Catalanorum rum-
pere velint, cum profiteantur res illorum sicut et Lusitanorum ad se nihil
pertinere. Pariter nec a Suecis quicquam periculi; cum enim totum hoc bellum
occultis protestantium auxiliis gerant, semel depositis armis tam facile ipsis
non fore exercitum in Germania colligere et domum Austriacam de nouo nulla
alia quam Catalanorum caussa bello petere nec id Germanos facile passuros.
Hoc modo rumpi aut eneruari funiculum illum triplicem confaederationis sci-
licet Gallorum, Suecorum, Hollandorum, exsolui et liberari regem catholicum
difficili et periculoso bello, totam molem in Lusitanos convertere et breuissi-
mo tempore subiugare posse. Io giocarei la testa, diceva il Veneto, che più
presto di spatio d’un anno si farebbe padrone di tutt’ il regno di Portugalo.
Gallos interea facilime internis discordiis agitatum iri hincque regem catho-
licum optimam habiturum occasionem res suas agendi. Sin Galli Catalanos
denuo adiuuare vellent, conuersa belli fortuna contingere posse, ut etiam
comitatum Roscinonensem perdant. Nisi hac ratione Hispani se accommo-
dent nosque de Philippiburgo Gallis gratificemur, denuo ab ipsis omnia
erga Suecos et protestantes turbatum iri. Obiiciebat inter caetera Venetus
iam ante Hispanos cum Gallis treguam inire voluisse in plures annos et quidem
generalem; quid igitur obstare, quo minus saltem cum Catalonia admittant.
Sed responsum magnum interesse discrimen, nam in illa tregua generali men-
tem Hispanorum fuisse, ut omnia in quo erant statu permanerent. Hic autem
Gallis proprietatem cedi comitatus Roscinonensis locorumque in Artesia et
Flandria occupatorum eo quidem fine, ut reliqua regi restituantur. Tandem
domini mediatores receperunt se ad Gallos relaturos, quae a nobis postulata,
sed cum aliquo temperamento, ne adhuc rumpatur cepta tractatio.