Acta Pacis Westphalicae III C 2,1 : Diarium Volmar, 1. Teil: 1643 - 1647 / Joachim Foerster und Roswitha Philippe
Freitag Freytags, ultimo huius, referiren wir ad Caesarem ob-
protocollirte consultation mit denn churfürstlichen und dann weiter, waß
vom herrn nuncio de conuersatione cum Gallis habita unß angezeigt wor-
den, warauß zu ersehen, daß einmahl kein hoffnung erscheine, mit disen
leütten zu einigem tractat zu gelangen, wie übel deßwegen auch die media-
tores selbst und sonderlich der Venetus mit inen zefriden und sonderlich der
Venetus sein abforderung a sua republica ze sollicitiren getrawet; darauffman
zwar der Franzosen vertröstete weitere erclärung erwartten thet etc. [ 614].
Eodem ad Caesarem wegen der Oostfrießlendtischen exemption [ 615].
Eodem ad ducem Sauello [ 616].
Eodem nach Oßnabrukh [ 617].
Eodem von Oßnabrukh, das die Schweden noch stetigs auff verglaittung der
mediatständen verharren, diß vor die einzige remoram propositionis ange-
ben, sonsten aber per suos de extirpando papatu comminiren [ 618].
Veneris ultimo huius hora 7. vespertina conuenerunt nos ambo domini
mediatores et, quae cum plenipotentiariis Gallicis super nostra replica egis-
sent, exposuerunt. Quorum summa est huiusmodi: Aliquoties se eosdem
interpellasse, ut mentem suam ad postulata nostra declarare vellent, sed cum
longius illos rem extrahere viderent, praeterita die martis iterum a se moni-
tos multisque argumentis edoctos huiusmodi prolongationem nulla ratione
tollerari posse. Tandem promisisse se die insequenti sententiam suam ad
singula aperturos. Venisse igitur die mercurii et verborum adprime parcos
paucissimis sequentia exposuisse. Primo omnium curarent ipsi mediatores, ne
posthac eiusmodi scripturis inuicem certaretur. Nam et prolungari necessa-
rio hac ratione ipsa tractatuum negocia et facile fieri posse, ut nonnulla in
scriptis ponerentur, quae aut longioribus disputationibus aut animorum ex-
acerbationibus ansam dare possent. Deinde videre se a nobis allegari Caesa-
rem diuersis locis et modis statibus imperii licentiam dedisse, ut ad hosce
congressus mittere aut venire possint, sed non explicari, cuiusmodi fuerint
illae resolutiones; sua igitur interesse, ut sciant, quando, ubi quibusque id
modis factum et an statibus cum iure suffragii comparere permissum. Tertio
mirari se, quod ipsorum postulatis circa electorem Treuirensem nulla pror-
sus ratione satisfacere velimus, cum tamen id ex forma conuentionis prae-
liminaris fieri omnino debeat atque, ni fiat, regis sui autoritatem seu reputa-
tionem vehementer imminui necesse sit. In conuentione Hamburgensi non
solum quoad Treuirensem, sed etiam quoad reliquos electores promissos
saluos conductus pro ipsorum deputatis. Quemadmodum ergo verbi gratia
electori Coloniensi liberum sit nihilominus ipsumet venire vel suos mittere,
ita hoc ex identitate rationis Treuirensi quoque liberum esse debere. Et vero
a se hoc unice intendi, ut conuentus ordinum legitimi sint, quod quidem in
collegio electorali fieri nequeat, nisi ipse quoque Treuirensis ius comparendi
pro se habeat. Quarto se quidem libenter suos confaederatos nominare et,
quam ipsorum caussa satisfactionem exposcant, declarare velle, sed quia
bellum adhuc maneat nihilque de pace tractari caeptum, facile euenire
posse, ut progressu temporis aliqui confaederatorum suorum in partes Cae-
saris aut vero, qui nunc a Caesare stant, in regis sui partes transeant. Itaque
ne postea noua suboriatur difficultas, satius fore prius de summa rerum,
quae ipsos principales concerneret, agere, confaederatorum autem se postea
caussam, quo se loco offerret, acturos et hos, qui tum essent, nominaturos.
Cupere illos tamen a nobis intelligere, an speciale mandatum habeamus
etiam cum landgrauia Hassiae, ut quae inter praecipuos confaederatorum
numeretur, tractandi, an vero ad hanc rem generali tantum a nobis exhibito
mandato vellemus insistere. Postremo ipsos aegerrime tulisse, quod in
puncto assecurationis ordinum quoque Galliae assensum postulauerimus,
rem hanc prorsus nouam. Regnum Galliae absoluto statu monarchico con-
stitui, quo non eadem, quae in imperio, rerum gerendarum ratio sit. Sed
posse de hoc punctosuo tempora agi
suo tempore agi
nec se abnuere, quin conclusa iam
pace conueniens assecuratio ex parte regis christianissimi fiat.
Domini mediatores hanc declarationem, cum nihil, quod ad substantiam ne-
gocii principalis pertineret, adiungi viderent, molestissime se tulisse dicebant.
Itaque statim ad singula respondisse. Et Venetum quidem deprompta ex sinu
nostra scriptura caepisse oppositiones nostras uberiori stylo conscriptas
commemorare. Et primo quidem, quod ad status imperii attineret, posse a
nobis dici declarationes Caesaris a nobis allegatas publicas esse omnibus-
que imperii ordinibus cognitas. Inter quos cum multi sint, quos Galli inter
suos numerare velint confaederatos, dubitare non posse, quin ab his de sin-
gulis penitissime sint informati. Itaque frustraneam esse hanc inquisitionem.
Deinde iam aliquot menses effluxisse, cum ordines imperii inuitauerint et
vero protestati etiam fuerint se diutius expectare nolle; debere huismodi
excusationibus aliquando finem imponi et dici aperte, an nunquam nisi omni-
bus praesentibus ne incipere quidem tractatus velint. Quod ad electorem
Treuirensem attinet, responsum quicquid sit circa saluos conductus, tamen
certum esse nihil in ea conuentione de liberatione Treuirensis actum, ergo
Gallos eam ex contractu postulare non posse. Sin vero ex conuenientia ratio-
nis id euincere velint, iam a nobis ostensum nec rationi nec exemplis hoc
consentaneum esse. Qua instantia cum Galli se quasi constrictos animaduer-
tissent, hoc solum ingeminasse, inciuile fore, quod nullam omnino spem eius
liberandi ostendere velimus, saltem in progressu caussae aliquid sperandum
proponi debere, adeo ut circa hoc punctum flaccescere visi sint. Circa ea, quae
ratione confaederatorum dicebant, se ostendisse ipsos nobis caussam, ut hoc
postularemus, dedisse. Nam cum saepius praetenderint rationem suorum
confaederatorum haberi ipsorumque caussis satisfieri oportere hacque
ratione se excusarint, quod ad tractatus principales descendere prius neque-
ant, iure a nobis postulatum, ut palam facerent, qui illi sint et quid petant.
Ratione dominae landgrauiae vero se a nobis aliquam declarationem ex-
spectare. Quod postremo ad assecurationis modum attineret, rem nondum in
eo esse, ut Caesareani aliam admittere formam se nolle dixerint, sperare se
hanc quaestionem absque difficultate expediri posse nec opus fore multam
hic mouere difficultatem.
Sed vero cum in his omnibus nihil, quod ad ipsorum tractatuum principa-
lium substantiam pertinere possit, comprehendatur, cupere se a Gallis intelli-
gere, quid nomine regis sui a Caesare et imperio uniuerso postulent sibique
fieri velint, nam in hoc rerum summam totiusque negocii caput consistere.
Et quidem hoc loco postulata ipsorum necessario in chartam coniicienda
fore, ut sciatur testato, quid utrinque petatur aut concedatur, rationum mo-
mentis, quae una vel altera pars allegaret, mediatorum fidei commissis, quae
ipsi postea, prout necessitas exigeret, ad utramvis partem oretenus deferre
possent. Hic cum diu contra ipsos arietassent illique seorsim collocuti
diuersa quaedam sed neutiquam vel sibi vel inter se constantia proferre
caepissent, tandem illos prorsus conticuisse, adeo ut sibi necessum fuerit
manum de tabula tollere, calamum abiicere et negocium totum abrumpere.
Hanc totius cum Gallis habitae conuersationis summam, quae omnia illi multo
paucioribus, quam hic commemorarentur, verbis exposuerint.
Dolere se quidem et vehementer sibi molestum esse, quod pleniorem a Gallis
declarationem extorquere non potuerint. Noluisse tamen se officio suo deesse,
quin omnia fideliter ad nos referrent, ut de singulis tanto plenius suam Caesa-
reanam maiestatem informare possimus. Et sperare se suam maiestatem per-
specturam nihil a se omissum, quod quidem ad officium suum pertinere posset.
Nos seorsim paulisper collocuti in hunc modum respondimus: Magnam nos
debere gratiam dominis mediatoribus, quod nos de iis, quae cum Gallis egis-
sent, edocere atque simul laborem circa singula adhibitum explicare volu-
erint. Etsi vero, quae a Gallis reposita, facillimo negocio refutari possint et
maximam partem per ipsosmet mediatores solidissime confutata fuerint, ta-
men nostri officii esse, ut primo omnium hac de re cum deputatis electorum
et statuum imperii conferamus et consilio unanimiter capto dein, quae opus
videbuntur, peragamus. Quare a nobis peti, ut pro sua humanitate graue sibi
esse non patiantur hanc nos inire consultationem, priusquam ad determina-
tam aliquam responsionem deuenire possimus. Interea tamen per modum
discursus et sine ulla obligatione saltem, ut ipsi mediatores iniquitatem
eorum, quae ab aduersariis obiiciantur, tanto melius perspicere secumque
ruminari queant, nos ad singula aduersariorum pauca quaedam reposituros.
Et primo facile nobis cum illis conuenire abstinendum 〈posthac〉 literariis con-
certationibus fore. Nunquam enim hanc nobis mentem fuisse, ut ad modum
iudiciorum libellis inuicem depugnaremus. Et si Galli propositionem ad
pacis media adcommodatam a principio edidissent, nunquam nos ad conscri-
bendas replicas processuros fuisse. Semper petiisse nos et adhuc petere, pro-
ponant postulatorum suorum capita, idem a nobis factum iri. Concertaturos
nos oretenus, donec, quomodo unum alterumve in formam capitulationis
redigendum sit, conuentum fuerit. Secundo, optime replicasse dominos
mediatores circa status imperii, nam declarationes et resolutiones a Caesare
factas in conuentu electorum anno 1636, in comitiis generalibus anno 1641,
in diaeta Francofurtensi hoc anno publicas et notorias esse et haud dubie in
notitiam Gallorum deuenisse, quod ex ipsorum ad ordines imperii literis
pateat ipsos easdem pro fundamento suarum inuitationum allegasse. Rem
tamen, ut compendio omnia dicamus, eo iam deductam, ut tota illa ordinaria
deputatio Francofurto Monasterium transferri debeat. Nec habere Gallos
caussam de iure suffragii sollicitos esse. Caesarem hoc ius ordinibus nun-
quam negasse. Perpetuam in conuentibus imperii constare obseruantiam,
qua ratione in deliberationibus et consultationibus rerum ad imperii statum
pertinentium inter Caesareae maiestatis legatos et ordines procedendum sit,
eam hic quoque obseruatum iri. Legatorum Caesaris esse caussas proponere
ad consultandum, de his per collegia ordinum auditis singulorum votis deli-
berari solere, consilium dein, quod capiendum iudicent, legatis Caesaris pro-
poni, re denique utrinque mature satis examinata et conclusa ad legatos
spectare, ut executioni singula mandent. Siue igitur omnes ordines siue depu-
tatio aliqua ordinum compareat, nihil hoc ad Gallos pertinere, sed contentos
ipsos esse debere, si ordines non ut singuli sed ut uniuersi per certam ali-
quam et legibus imperii definitam deputationem hic comparere malint, cum
in ipsorum hoc libertate per omnia constitutum sit et inique facturi sint
Galli, si hoc praecise exigerent, ut omnes comparere deberent. Si enim ordi-
nes Galliae una cum regiis plenipotentiariis hic comparere haberent et prop-
ter difficultatem tanti numeri vel etiam sumptuum magnitudinem certos
tantum ex suo corpore deputare vellent, omnino aequum putaturos dictos
plenipotentiarios, ut eiusmodi deputationem admittere deberemus, cum
nostrum non sit ordinibus Galliae legem praescribere. Ergo idem contra se a
nobis postulari minus inique ferre nec ordines imperii ordinibus Galliae
loco inferiore censere debebunt. Sin pergant omnium in uniuersum exigere
praesentiam, iam sole clarius elucescere, quod pacem tractare nulla ratione
cogitent, cum manifestum sit hoc miserrimo Germaniae statu nunquam
omnes ordines una conuenire posse.
De electore Treuirensi mirari nos, quod tam pertinaciter eius liberationem
vel translationem urgeant, cum nobis abunde constet a consilio regio man-
datum, ut ista difficultate non obstante ad pacis tractatus descendere debeant.
Accepisse nos etiam Roma eius rei testimonium. Scribere enim oratorem
Caesareum 11. huius cardinalem Bichium affirmasse plenipotentiariis
Gallicis omnino iniunctum, ut nihilominus progrederentur. Et recte per
dominos mediatores ipsis obiectum, quod in tractatione praeliminarium
Hamburgi nihil omnino de liberatione electoris Treuirensis actum aut
conuentum sit, ut ius petendi ex contractu non habeant nihilque ipsis restet,
quam quod ex conuenientia quadam rationis id flagitare videantur. Nos
autem satis superque ostendisse hactenus postulationem hanc omni rationi et
communi gentium usui contrariam esse omnibusque destitui exemplis. Prae-
tendere Gallos captiuitatem huius electoris praecipuam sibi caussam belli
fuisse. Igitur iure eius liberationem peti non posse, nisi prius de caussis, ob
quas in captiuitatem deuenit et hactenus detentus fuit, disceptatum ac trans-
actum fuerit. Exemplo sit Philippus landgrauius Hassiae , quem, etsi ipsius
gener Mauritius Saxoniae dux
hac praesertim caussa bellum Caesari Carolo
quinto et Ferdinando Romanorum regi anno 1552 mouerat, in congressu
Patauiensi non prius libertati restitutum constat, quam ipse postulatis Cae-
sarum satis se facturum spopondisset ac literis reuersalibus obedientiam
pollicitus esset, gener item ipsius exercitum omnem exauctorasset ac loca
hinc inde occupata restituisset ad diem utrinque conuentorum executioni
praefixum, 12. scilicet Augusti. Eandem hoc loco rationem esse. Igitur idem
statuendum ius fore. Nec obstare imaginationem Gallorum, qua dicant peri-
clitari hic regis sui reputationem. Nam et ad Caesarem pertinere, ut nihil
ipsius auctoritati aduersum committamus. Eam utique ante omnia saluam
esse oportere, quod fieri non possit, si principem sibi rebellem pace nondum
facta dimittere cogeretur. Implicatam deinde ipsius translationem ad locum
tertium plurimis difficultatibus, neminem enim repertum iri ex statibus im-
perii, qui onus hoc in se recepturus sit cum obligatione pace non conuenta
ipsum in Caesaris manus restituendi. Argumentum autem illud, eo absente
conuentum electoralem legitimum non esse, vanius esse, quam ut refutatione
egeat. Nullibi enim legibus aut moribus cautum uno electorum principumve
ob rebellionis aut perduellionis vel aliud crimen carceri mancipato reliquos
legitimum iustituere conuentum non posse. Hoc modo omnis conuelleretur
cuiuscunque rei publicae status.
Ad haec cum domini mediatores interpellarent Gallos sibi videri non tam
perseueranter ut antea huic postulato inhaerere, sed nonnihil remissius
agere et, saltem in progressu negocii ut aliquomodo sibi condescendatur,
rogare, respondimus id in Caesaris positum arbitrio. Si progrediente pacis
tractatu Galli ostenderint aequis conditionibus negocium illud Treuirense
componi posse, Caesarem suis partibus non defuturum.
Quoad confaederatos equidem admiratione dignum, quod Galli ad eorun-
dem nominationem deuenire nolint et iam hoc caput ad ipsum tractatum
remittant atque, ubi prius de partium principalium conuentione actum
fuerint, successiue singulorum nomina et caussas exponere se velle dicant,
cum hactenus in omnibus suis declarationibus seu voce seu scripto prolatis
semper satisfactionem suorum confaederatorum in ore habuerint atque
adeo professi fuerint se non nisi coniunctim cum ipsis de pace nobiscum
acturos. Igitur ipsos in caussa esse, quod nos fuerimus coacti postulare, ut
diserte, qui illi sint et quid ipsorum nomine praetendant, edisserant. Quodsi
adhuc ipsorum mens sit nihil de pace tractanda prae manibus sumere nisi
coniuncti cum ipsis confaederatis, inique ipsos agere, quod eosdem adhuc
nominare nolint. Quin hoc ipso darum fieri, cum nulli aut vix unus alterque
confaederatorum adsit, illos omnino nullam pacis faciendae intentionem
habere. Caetera et nos eiusdem esse sententiae et semper fuisse tractari ante
omnia componique caussam principalem quoad ipsum Caesarem imperium-
que ex una et regem Galliarum ex altera parte debere, tum deinde suo loco et
ordine ad caussas utrinque confaederatorum et adhaerentium deueniendum.
Et posse forte hoc loco ad precauendas ambiguitates eandem adhiberi cau-
tionem, quod in tractatu Madritensi reperitur, ubi statim in principio, cum
diceretur pacem inter utrosque reges eorumque faederatos esse debere, adii-
ciuntur haec verba: ’eos scilicet, qui inferius ab utrauis parte nominabuntur et
non aliter‘ etc. Quod autem Galli dicunt posse durante tractatu uni vel alteri
parti plures accedere aut decedere faederatos, id captiosum esse et animum
ipsorum prodere, quo hac maxime caussa omnium ordinum praesentiam
requirunt, quod magnam ex ipsis partem suae confaederationi denuo innec-
tere se posse sperent ac id omnino tentare decreuerint. Sed hac de re latius
nos alibi locuturos. De potestate nostra mandatisque cum landgrauia Hassiae
tractandi non esse, cur solliciti sint; iam pridem, cum de priorum plenipoten-
tiarum validitate disputaretur, a nobis dictum nos a Caesare sufficientia man-
data et instructiones habere, quomodo cum ipsa et aliis eiusmodi ordinibus
tractare debeamus in ipsius vel ipsorum liberrima potestate relinquentes, an
de rebus suis vel immediate nobiscum tractare vel cum Gallis conuenire
velint. Nullo praeter hoc alio speciali mandato nobis opus esse, clausulam
tractandi cum faederatis Galliae nostro mandato insertam, id publicatum, ut
sufficientes ad quosvis tractatus legitimati simus.
Postremo de assecuratione tractandorum quaestionem primum ab ipsis Gal-
lis, non a nobis motam fuisse eaque caussa dixisse illos ordines imperii omnes
adesse debere, quod tractatio cum Imperatore solo inita sat firmitatis habi-
tura non videretur. Si igitur huius capitis conuentionem usque ad tractatuum
conclusionem differri posse putant, quod et nos semper obtendebamus, lucu-
lenter apparet falsam fuisse caussam aduocandis ordinibus, sed hoc duntaxat
eapropter inuentum, ut tractationem prolongare possent. At vero quod nos
iure quodam talionis parem quoque confirmationem ab ipsis ordinibus
Galliae postulauimus, aegre ferre nec possunt nec debent. Nec plus iuris rex
christianissimus in Caesarem et imperium quam Caesar in Galliam habet
caussaeque plures sunt, cur ita et non aliter postulare debuerimus. Contentos
tamen nos esse, ut capitulum hoc usque ad locum suum proprium differatur;
si dein Galli modum aliquem securum nobis ostenderint, fore, ut nomine Cae-
saris quoque conueniens desuper sequatur declaratio. Cum autem haec omnia
nihil ad rem ipsam faciant, vehementer nos dolere, quod contemptis domi-
norum mediatorum solidissimis admonitionibus plenipotentiarii Gallici ne
minimum quidem verbum, quod ad pacis componendae media spectare
posset, protulerint. Semper et ubique ipsos amplissimis verbis inclinationem
regis, reginae et totius Galliae ad pacem celebrare, sed quotiescunque ad rem
deueniendum fuerit, resilire et animum ab hoc negocio alienissimum pro-
dere. Si ipsi se explicare nolint, nobis perfacile fore capitula omnia, quibus
pacem fieri desideret Caesar, proponere, modo certi simus ipsos postea de iis
acceptandis aut enucleandis et transigendis serio in disceptationem nobiscum
descendere velle. Equidem si christiani, si catholici esse velint, debere ipsos
miserrimum Germaniae, imo totius christianitatis statum oculis pietatis in-
tueri, conscientiam suam examinare et in memoriam reuocare, quam grauem
aliquando diuinae maiestati reddituri sint rationem ob tantas clades, quibus
catholica religio non solum per totam Germaniam sed etiam per reliqua
Europae regna in maximum adducta est discrimen. Excreuisse enim Sueco-
rum et asseclarum potentiam eo usque, ut vix omnibus Europae catholicis
principibus possibile sit futurum ipsis resistere. Cogitandum esse, si pace
inter Danos Suecosque inita militem omnem in Germaniam transporta-
uerint reliquosque sectarios per imperium sibi adiunxerint, tam potentes et
tremendos coituros esse exercitus, ut his Galli nulla ratione pares sint futuri,
sed coacti permittere, ut omnia pro lubitu agant ferantque ac demum ipsimet
Galliae iugum seruitutis imponant. Certe iam Suecos palam iactare se intra
biennium papistas omnes imperio eiecturos atque eiusmodi sermones Osna-
brugis spargi, quemadmodum nostri collegae hodie ad nos perscripserint.
Hunc sermonem excepit Venetus dicens sibi quoque dudum hanc incidisse
cogitationem, itaque se et dominum nuncium Parisios admodum sollicite
scripsisse commemoratis omnibus periculis, quae non solum Germaniae sed
et ipsi Galliae et Italiae hinc metuenda essent, ac vehementer admonuisse, ut
quam citissime pacem iniri curent.
Postremo repetita nobis fuit superius facta reseruatio, quod haec tantum
familiaris informationis ergo dixerimus et post habitam cum electoralibus
deliberationem plenius ad omnia respondere velimus. Interea nihil ad Gallos
deferri necesse esse. Facile acquieverunt domini mediatores caeperuntque
dein de istorum plenipotentiariorum perpetua discordia mentionem facere
nullamque spem esse, quamdiu una sint, quicquam circa pacis negocium
cum ipsis expediri posse. Suecos propositionem suam accuratissime con-
scriptam habere et promptos fuisse huc venire, ut de die et modo, quibus
utrinque ad propositiones extradendas procedi deberet, conuenire cum
Gallis possint. Sed his non placuisse inter caeteras hac etiam caussa, quod
inter se minus consentirent. Rescriptum a senatu regio alterutrum reuoca-
tum iri, et credere se Auausium, sed interea subdubitandum, ne Mazzarinus
utrumque remanere velit, donec dux Longauillanus adueniat. Nam Mazza-
rinum abhorrere ab amicitia Auausii nec fidere multum ipsius ingenio. Ser-
uientum, quod nullo eminentiori officio apud curiam donatus esset, cum
dignitate Parisiis viuere non posse. Siue igitur uterque remaneat, nihil cum
ipsis componi posse, siue alteruter abeat, eum, qui remanet, absque mandato
futurum, donec Longauillanus superueniet, cum id mandatum, quod nunc
habent, diserte in duos simul cooperantes conceptum sit.
protocollirte consultation mit denn churfürstlichen und dann weiter, waß
vom herrn nuncio de conuersatione cum Gallis habita unß angezeigt wor-
den, warauß zu ersehen, daß einmahl kein hoffnung erscheine, mit disen
leütten zu einigem tractat zu gelangen, wie übel deßwegen auch die media-
tores selbst und sonderlich der Venetus mit inen zefriden und sonderlich der
Venetus sein abforderung a sua republica ze sollicitiren getrawet; darauffman
zwar der Franzosen vertröstete weitere erclärung erwartten thet etc. [ 614].
Eodem ad Caesarem wegen der Oostfrießlendtischen exemption [ 615].
Eodem ad ducem Sauello [ 616].
Eodem nach Oßnabrukh [ 617].
Eodem von Oßnabrukh, das die Schweden noch stetigs auff verglaittung der
mediatständen verharren, diß vor die einzige remoram propositionis ange-
ben, sonsten aber per suos de extirpando papatu comminiren [ 618].
mediatores et, quae cum plenipotentiariis Gallicis super nostra replica egis-
sent, exposuerunt. Quorum summa est huiusmodi: Aliquoties se eosdem
interpellasse, ut mentem suam ad postulata nostra declarare vellent, sed cum
longius illos rem extrahere viderent, praeterita die martis iterum a se moni-
tos multisque argumentis edoctos huiusmodi prolongationem nulla ratione
tollerari posse. Tandem promisisse se die insequenti sententiam suam ad
singula aperturos. Venisse igitur die mercurii et verborum adprime parcos
paucissimis sequentia exposuisse. Primo omnium curarent ipsi mediatores, ne
posthac eiusmodi scripturis inuicem certaretur. Nam et prolungari necessa-
rio hac ratione ipsa tractatuum negocia et facile fieri posse, ut nonnulla in
scriptis ponerentur, quae aut longioribus disputationibus aut animorum ex-
acerbationibus ansam dare possent. Deinde videre se a nobis allegari Caesa-
rem diuersis locis et modis statibus imperii licentiam dedisse, ut ad hosce
congressus mittere aut venire possint, sed non explicari, cuiusmodi fuerint
illae resolutiones; sua igitur interesse, ut sciant, quando, ubi quibusque id
modis factum et an statibus cum iure suffragii comparere permissum. Tertio
mirari se, quod ipsorum postulatis circa electorem Treuirensem nulla pror-
sus ratione satisfacere velimus, cum tamen id ex forma conuentionis prae-
liminaris fieri omnino debeat atque, ni fiat, regis sui autoritatem seu reputa-
tionem vehementer imminui necesse sit. In conuentione Hamburgensi non
solum quoad Treuirensem, sed etiam quoad reliquos electores promissos
saluos conductus pro ipsorum deputatis. Quemadmodum ergo verbi gratia
electori Coloniensi liberum sit nihilominus ipsumet venire vel suos mittere,
ita hoc ex identitate rationis Treuirensi quoque liberum esse debere. Et vero
a se hoc unice intendi, ut conuentus ordinum legitimi sint, quod quidem in
collegio electorali fieri nequeat, nisi ipse quoque Treuirensis ius comparendi
pro se habeat. Quarto se quidem libenter suos confaederatos nominare et,
quam ipsorum caussa satisfactionem exposcant, declarare velle, sed quia
bellum adhuc maneat nihilque de pace tractari caeptum, facile euenire
posse, ut progressu temporis aliqui confaederatorum suorum in partes Cae-
saris aut vero, qui nunc a Caesare stant, in regis sui partes transeant. Itaque
ne postea noua suboriatur difficultas, satius fore prius de summa rerum,
quae ipsos principales concerneret, agere, confaederatorum autem se postea
caussam, quo se loco offerret, acturos et hos, qui tum essent, nominaturos.
Cupere illos tamen a nobis intelligere, an speciale mandatum habeamus
etiam cum landgrauia Hassiae, ut quae inter praecipuos confaederatorum
numeretur, tractandi, an vero ad hanc rem generali tantum a nobis exhibito
mandato vellemus insistere. Postremo ipsos aegerrime tulisse, quod in
puncto assecurationis ordinum quoque Galliae assensum postulauerimus,
rem hanc prorsus nouam. Regnum Galliae absoluto statu monarchico con-
stitui, quo non eadem, quae in imperio, rerum gerendarum ratio sit. Sed
posse de hoc puncto
pace conueniens assecuratio ex parte regis christianissimi fiat.
Domini mediatores hanc declarationem, cum nihil, quod ad substantiam ne-
gocii principalis pertineret, adiungi viderent, molestissime se tulisse dicebant.
Itaque statim ad singula respondisse. Et Venetum quidem deprompta ex sinu
nostra scriptura caepisse oppositiones nostras uberiori stylo conscriptas
commemorare. Et primo quidem, quod ad status imperii attineret, posse a
nobis dici declarationes Caesaris a nobis allegatas publicas esse omnibus-
que imperii ordinibus cognitas. Inter quos cum multi sint, quos Galli inter
suos numerare velint confaederatos, dubitare non posse, quin ab his de sin-
gulis penitissime sint informati. Itaque frustraneam esse hanc inquisitionem.
Deinde iam aliquot menses effluxisse, cum ordines imperii inuitauerint et
vero protestati etiam fuerint se diutius expectare nolle; debere huismodi
excusationibus aliquando finem imponi et dici aperte, an nunquam nisi omni-
bus praesentibus ne incipere quidem tractatus velint. Quod ad electorem
Treuirensem attinet, responsum quicquid sit circa saluos conductus, tamen
certum esse nihil in ea conuentione de liberatione Treuirensis actum, ergo
Gallos eam ex contractu postulare non posse. Sin vero ex conuenientia ratio-
nis id euincere velint, iam a nobis ostensum nec rationi nec exemplis hoc
consentaneum esse. Qua instantia cum Galli se quasi constrictos animaduer-
tissent, hoc solum ingeminasse, inciuile fore, quod nullam omnino spem eius
liberandi ostendere velimus, saltem in progressu caussae aliquid sperandum
proponi debere, adeo ut circa hoc punctum flaccescere visi sint. Circa ea, quae
ratione confaederatorum dicebant, se ostendisse ipsos nobis caussam, ut hoc
postularemus, dedisse. Nam cum saepius praetenderint rationem suorum
confaederatorum haberi ipsorumque caussis satisfieri oportere hacque
ratione se excusarint, quod ad tractatus principales descendere prius neque-
ant, iure a nobis postulatum, ut palam facerent, qui illi sint et quid petant.
Ratione dominae landgrauiae vero se a nobis aliquam declarationem ex-
spectare. Quod postremo ad assecurationis modum attineret, rem nondum in
eo esse, ut Caesareani aliam admittere formam se nolle dixerint, sperare se
hanc quaestionem absque difficultate expediri posse nec opus fore multam
hic mouere difficultatem.
Sed vero cum in his omnibus nihil, quod ad ipsorum tractatuum principa-
lium substantiam pertinere possit, comprehendatur, cupere se a Gallis intelli-
gere, quid nomine regis sui a Caesare et imperio uniuerso postulent sibique
fieri velint, nam in hoc rerum summam totiusque negocii caput consistere.
Et quidem hoc loco postulata ipsorum necessario in chartam coniicienda
fore, ut sciatur testato, quid utrinque petatur aut concedatur, rationum mo-
mentis, quae una vel altera pars allegaret, mediatorum fidei commissis, quae
ipsi postea, prout necessitas exigeret, ad utramvis partem oretenus deferre
possent. Hic cum diu contra ipsos arietassent illique seorsim collocuti
diuersa quaedam sed neutiquam vel sibi vel inter se constantia proferre
caepissent, tandem illos prorsus conticuisse, adeo ut sibi necessum fuerit
manum de tabula tollere, calamum abiicere et negocium totum abrumpere.
Hanc totius cum Gallis habitae conuersationis summam, quae omnia illi multo
paucioribus, quam hic commemorarentur, verbis exposuerint.
Dolere se quidem et vehementer sibi molestum esse, quod pleniorem a Gallis
declarationem extorquere non potuerint. Noluisse tamen se officio suo deesse,
quin omnia fideliter ad nos referrent, ut de singulis tanto plenius suam Caesa-
reanam maiestatem informare possimus. Et sperare se suam maiestatem per-
specturam nihil a se omissum, quod quidem ad officium suum pertinere posset.
Nos seorsim paulisper collocuti in hunc modum respondimus: Magnam nos
debere gratiam dominis mediatoribus, quod nos de iis, quae cum Gallis egis-
sent, edocere atque simul laborem circa singula adhibitum explicare volu-
erint. Etsi vero, quae a Gallis reposita, facillimo negocio refutari possint et
maximam partem per ipsosmet mediatores solidissime confutata fuerint, ta-
men nostri officii esse, ut primo omnium hac de re cum deputatis electorum
et statuum imperii conferamus et consilio unanimiter capto dein, quae opus
videbuntur, peragamus. Quare a nobis peti, ut pro sua humanitate graue sibi
esse non patiantur hanc nos inire consultationem, priusquam ad determina-
tam aliquam responsionem deuenire possimus. Interea tamen per modum
discursus et sine ulla obligatione saltem, ut ipsi mediatores iniquitatem
eorum, quae ab aduersariis obiiciantur, tanto melius perspicere secumque
ruminari queant, nos ad singula aduersariorum pauca quaedam reposituros.
Et primo facile nobis cum illis conuenire abstinendum 〈posthac〉 literariis con-
certationibus fore. Nunquam enim hanc nobis mentem fuisse, ut ad modum
iudiciorum libellis inuicem depugnaremus. Et si Galli propositionem ad
pacis media adcommodatam a principio edidissent, nunquam nos ad conscri-
bendas replicas processuros fuisse. Semper petiisse nos et adhuc petere, pro-
ponant postulatorum suorum capita, idem a nobis factum iri. Concertaturos
nos oretenus, donec, quomodo unum alterumve in formam capitulationis
redigendum sit, conuentum fuerit. Secundo, optime replicasse dominos
mediatores circa status imperii, nam declarationes et resolutiones a Caesare
factas in conuentu electorum anno 1636, in comitiis generalibus anno 1641,
in diaeta Francofurtensi hoc anno publicas et notorias esse et haud dubie in
notitiam Gallorum deuenisse, quod ex ipsorum ad ordines imperii literis
pateat ipsos easdem pro fundamento suarum inuitationum allegasse. Rem
tamen, ut compendio omnia dicamus, eo iam deductam, ut tota illa ordinaria
deputatio Francofurto Monasterium transferri debeat. Nec habere Gallos
caussam de iure suffragii sollicitos esse. Caesarem hoc ius ordinibus nun-
quam negasse. Perpetuam in conuentibus imperii constare obseruantiam,
qua ratione in deliberationibus et consultationibus rerum ad imperii statum
pertinentium inter Caesareae maiestatis legatos et ordines procedendum sit,
eam hic quoque obseruatum iri. Legatorum Caesaris esse caussas proponere
ad consultandum, de his per collegia ordinum auditis singulorum votis deli-
berari solere, consilium dein, quod capiendum iudicent, legatis Caesaris pro-
poni, re denique utrinque mature satis examinata et conclusa ad legatos
spectare, ut executioni singula mandent. Siue igitur omnes ordines siue depu-
tatio aliqua ordinum compareat, nihil hoc ad Gallos pertinere, sed contentos
ipsos esse debere, si ordines non ut singuli sed ut uniuersi per certam ali-
quam et legibus imperii definitam deputationem hic comparere malint, cum
in ipsorum hoc libertate per omnia constitutum sit et inique facturi sint
Galli, si hoc praecise exigerent, ut omnes comparere deberent. Si enim ordi-
nes Galliae una cum regiis plenipotentiariis hic comparere haberent et prop-
ter difficultatem tanti numeri vel etiam sumptuum magnitudinem certos
tantum ex suo corpore deputare vellent, omnino aequum putaturos dictos
plenipotentiarios, ut eiusmodi deputationem admittere deberemus, cum
nostrum non sit ordinibus Galliae legem praescribere. Ergo idem contra se a
nobis postulari minus inique ferre nec ordines imperii ordinibus Galliae
loco inferiore censere debebunt. Sin pergant omnium in uniuersum exigere
praesentiam, iam sole clarius elucescere, quod pacem tractare nulla ratione
cogitent, cum manifestum sit hoc miserrimo Germaniae statu nunquam
omnes ordines una conuenire posse.
De electore Treuirensi mirari nos, quod tam pertinaciter eius liberationem
vel translationem urgeant, cum nobis abunde constet a consilio regio man-
datum, ut ista difficultate non obstante ad pacis tractatus descendere debeant.
Accepisse nos etiam Roma eius rei testimonium. Scribere enim oratorem
Caesareum 11. huius cardinalem Bichium affirmasse plenipotentiariis
Gallicis omnino iniunctum, ut nihilominus progrederentur. Et recte per
dominos mediatores ipsis obiectum, quod in tractatione praeliminarium
Hamburgi nihil omnino de liberatione electoris Treuirensis actum aut
conuentum sit, ut ius petendi ex contractu non habeant nihilque ipsis restet,
quam quod ex conuenientia quadam rationis id flagitare videantur. Nos
autem satis superque ostendisse hactenus postulationem hanc omni rationi et
communi gentium usui contrariam esse omnibusque destitui exemplis. Prae-
tendere Gallos captiuitatem huius electoris praecipuam sibi caussam belli
fuisse. Igitur iure eius liberationem peti non posse, nisi prius de caussis, ob
quas in captiuitatem deuenit et hactenus detentus fuit, disceptatum ac trans-
actum fuerit. Exemplo sit Philippus landgrauius Hassiae , quem, etsi ipsius
gener Mauritius Saxoniae dux
quinto et Ferdinando Romanorum regi anno 1552 mouerat, in congressu
Patauiensi non prius libertati restitutum constat, quam ipse postulatis Cae-
sarum satis se facturum spopondisset ac literis reuersalibus obedientiam
pollicitus esset, gener item ipsius exercitum omnem exauctorasset ac loca
hinc inde occupata restituisset ad diem utrinque conuentorum executioni
praefixum, 12. scilicet Augusti. Eandem hoc loco rationem esse. Igitur idem
statuendum ius fore. Nec obstare imaginationem Gallorum, qua dicant peri-
clitari hic regis sui reputationem. Nam et ad Caesarem pertinere, ut nihil
ipsius auctoritati aduersum committamus. Eam utique ante omnia saluam
esse oportere, quod fieri non possit, si principem sibi rebellem pace nondum
facta dimittere cogeretur. Implicatam deinde ipsius translationem ad locum
tertium plurimis difficultatibus, neminem enim repertum iri ex statibus im-
perii, qui onus hoc in se recepturus sit cum obligatione pace non conuenta
ipsum in Caesaris manus restituendi. Argumentum autem illud, eo absente
conuentum electoralem legitimum non esse, vanius esse, quam ut refutatione
egeat. Nullibi enim legibus aut moribus cautum uno electorum principumve
ob rebellionis aut perduellionis vel aliud crimen carceri mancipato reliquos
legitimum iustituere conuentum non posse. Hoc modo omnis conuelleretur
cuiuscunque rei publicae status.
Ad haec cum domini mediatores interpellarent Gallos sibi videri non tam
perseueranter ut antea huic postulato inhaerere, sed nonnihil remissius
agere et, saltem in progressu negocii ut aliquomodo sibi condescendatur,
rogare, respondimus id in Caesaris positum arbitrio. Si progrediente pacis
tractatu Galli ostenderint aequis conditionibus negocium illud Treuirense
componi posse, Caesarem suis partibus non defuturum.
Quoad confaederatos equidem admiratione dignum, quod Galli ad eorun-
dem nominationem deuenire nolint et iam hoc caput ad ipsum tractatum
remittant atque, ubi prius de partium principalium conuentione actum
fuerint, successiue singulorum nomina et caussas exponere se velle dicant,
cum hactenus in omnibus suis declarationibus seu voce seu scripto prolatis
semper satisfactionem suorum confaederatorum in ore habuerint atque
adeo professi fuerint se non nisi coniunctim cum ipsis de pace nobiscum
acturos. Igitur ipsos in caussa esse, quod nos fuerimus coacti postulare, ut
diserte, qui illi sint et quid ipsorum nomine praetendant, edisserant. Quodsi
adhuc ipsorum mens sit nihil de pace tractanda prae manibus sumere nisi
coniuncti cum ipsis confaederatis, inique ipsos agere, quod eosdem adhuc
nominare nolint. Quin hoc ipso darum fieri, cum nulli aut vix unus alterque
confaederatorum adsit, illos omnino nullam pacis faciendae intentionem
habere. Caetera et nos eiusdem esse sententiae et semper fuisse tractari ante
omnia componique caussam principalem quoad ipsum Caesarem imperium-
que ex una et regem Galliarum ex altera parte debere, tum deinde suo loco et
ordine ad caussas utrinque confaederatorum et adhaerentium deueniendum.
Et posse forte hoc loco ad precauendas ambiguitates eandem adhiberi cau-
tionem, quod in tractatu Madritensi reperitur, ubi statim in principio, cum
diceretur pacem inter utrosque reges eorumque faederatos esse debere, adii-
ciuntur haec verba: ’eos scilicet, qui inferius ab utrauis parte nominabuntur et
non aliter‘ etc. Quod autem Galli dicunt posse durante tractatu uni vel alteri
parti plures accedere aut decedere faederatos, id captiosum esse et animum
ipsorum prodere, quo hac maxime caussa omnium ordinum praesentiam
requirunt, quod magnam ex ipsis partem suae confaederationi denuo innec-
tere se posse sperent ac id omnino tentare decreuerint. Sed hac de re latius
nos alibi locuturos. De potestate nostra mandatisque cum landgrauia Hassiae
tractandi non esse, cur solliciti sint; iam pridem, cum de priorum plenipoten-
tiarum validitate disputaretur, a nobis dictum nos a Caesare sufficientia man-
data et instructiones habere, quomodo cum ipsa et aliis eiusmodi ordinibus
tractare debeamus in ipsius vel ipsorum liberrima potestate relinquentes, an
de rebus suis vel immediate nobiscum tractare vel cum Gallis conuenire
velint. Nullo praeter hoc alio speciali mandato nobis opus esse, clausulam
tractandi cum faederatis Galliae nostro mandato insertam, id publicatum, ut
sufficientes ad quosvis tractatus legitimati simus.
Postremo de assecuratione tractandorum quaestionem primum ab ipsis Gal-
lis, non a nobis motam fuisse eaque caussa dixisse illos ordines imperii omnes
adesse debere, quod tractatio cum Imperatore solo inita sat firmitatis habi-
tura non videretur. Si igitur huius capitis conuentionem usque ad tractatuum
conclusionem differri posse putant, quod et nos semper obtendebamus, lucu-
lenter apparet falsam fuisse caussam aduocandis ordinibus, sed hoc duntaxat
eapropter inuentum, ut tractationem prolongare possent. At vero quod nos
iure quodam talionis parem quoque confirmationem ab ipsis ordinibus
Galliae postulauimus, aegre ferre nec possunt nec debent. Nec plus iuris rex
christianissimus in Caesarem et imperium quam Caesar in Galliam habet
caussaeque plures sunt, cur ita et non aliter postulare debuerimus. Contentos
tamen nos esse, ut capitulum hoc usque ad locum suum proprium differatur;
si dein Galli modum aliquem securum nobis ostenderint, fore, ut nomine Cae-
saris quoque conueniens desuper sequatur declaratio. Cum autem haec omnia
nihil ad rem ipsam faciant, vehementer nos dolere, quod contemptis domi-
norum mediatorum solidissimis admonitionibus plenipotentiarii Gallici ne
minimum quidem verbum, quod ad pacis componendae media spectare
posset, protulerint. Semper et ubique ipsos amplissimis verbis inclinationem
regis, reginae et totius Galliae ad pacem celebrare, sed quotiescunque ad rem
deueniendum fuerit, resilire et animum ab hoc negocio alienissimum pro-
dere. Si ipsi se explicare nolint, nobis perfacile fore capitula omnia, quibus
pacem fieri desideret Caesar, proponere, modo certi simus ipsos postea de iis
acceptandis aut enucleandis et transigendis serio in disceptationem nobiscum
descendere velle. Equidem si christiani, si catholici esse velint, debere ipsos
miserrimum Germaniae, imo totius christianitatis statum oculis pietatis in-
tueri, conscientiam suam examinare et in memoriam reuocare, quam grauem
aliquando diuinae maiestati reddituri sint rationem ob tantas clades, quibus
catholica religio non solum per totam Germaniam sed etiam per reliqua
Europae regna in maximum adducta est discrimen. Excreuisse enim Sueco-
rum et asseclarum potentiam eo usque, ut vix omnibus Europae catholicis
principibus possibile sit futurum ipsis resistere. Cogitandum esse, si pace
inter Danos Suecosque inita militem omnem in Germaniam transporta-
uerint reliquosque sectarios per imperium sibi adiunxerint, tam potentes et
tremendos coituros esse exercitus, ut his Galli nulla ratione pares sint futuri,
sed coacti permittere, ut omnia pro lubitu agant ferantque ac demum ipsimet
Galliae iugum seruitutis imponant. Certe iam Suecos palam iactare se intra
biennium papistas omnes imperio eiecturos atque eiusmodi sermones Osna-
brugis spargi, quemadmodum nostri collegae hodie ad nos perscripserint.
Hunc sermonem excepit Venetus dicens sibi quoque dudum hanc incidisse
cogitationem, itaque se et dominum nuncium Parisios admodum sollicite
scripsisse commemoratis omnibus periculis, quae non solum Germaniae sed
et ipsi Galliae et Italiae hinc metuenda essent, ac vehementer admonuisse, ut
quam citissime pacem iniri curent.
Postremo repetita nobis fuit superius facta reseruatio, quod haec tantum
familiaris informationis ergo dixerimus et post habitam cum electoralibus
deliberationem plenius ad omnia respondere velimus. Interea nihil ad Gallos
deferri necesse esse. Facile acquieverunt domini mediatores caeperuntque
dein de istorum plenipotentiariorum perpetua discordia mentionem facere
nullamque spem esse, quamdiu una sint, quicquam circa pacis negocium
cum ipsis expediri posse. Suecos propositionem suam accuratissime con-
scriptam habere et promptos fuisse huc venire, ut de die et modo, quibus
utrinque ad propositiones extradendas procedi deberet, conuenire cum
Gallis possint. Sed his non placuisse inter caeteras hac etiam caussa, quod
inter se minus consentirent. Rescriptum a senatu regio alterutrum reuoca-
tum iri, et credere se Auausium, sed interea subdubitandum, ne Mazzarinus
utrumque remanere velit, donec dux Longauillanus adueniat. Nam Mazza-
rinum abhorrere ab amicitia Auausii nec fidere multum ipsius ingenio. Ser-
uientum, quod nullo eminentiori officio apud curiam donatus esset, cum
dignitate Parisiis viuere non posse. Siue igitur uterque remaneat, nihil cum
ipsis componi posse, siue alteruter abeat, eum, qui remanet, absque mandato
futurum, donec Longauillanus superueniet, cum id mandatum, quod nunc
habent, diserte in duos simul cooperantes conceptum sit.