Acta Pacis Westphalicae III B 1,1 : Die Friedensverträge mit Frankreich und Schweden, 1. Teil: Urkunden / Antje Oschmann
13. Zession des Reiches für das Elsaß, die drei lothringischen Bistümer Metz, Toul und Verdun sowie Pinerolo Wien 1648 November 7

2

3

Zession des Reiches für das Elsaß, die drei lothringischen Bistümer Metz, Toul und Verdun sowie Pinerolo


4
Wien 1648 November 7

36
Diese Urkunde wurde am 4./14. Dezember 1648 von den reichsständischen Gesandten unter-
37
zeichnet ( Meiern 6, 716 ) und Servien am 18. Februar 1649 zusammen mit der ksl. Ratifika-
38
tion des IPM (Nr. 2) ausgehändigt ( APW III C 2, 1233 Z. 8–9).

5
Ausfertigung: AN Paris , J 925 nº 4 (Musée de l’histoire de France, AE III 111 bis bzw. AE
6
I 1 nº 12) = Druckvorlage.

7
Pergamentlibell, B 28,0 cm × L 33,0 cm – mit dunkelrotem Samt bezogener Pappeinband; auf dem
8
ersten Pergamentblatt neuere Aufschrift; Seitenbänder aus gelber und schwarzer Seide, heute teilweise
9
abgerissen – 8 Blatt Pergament mit Goldschnitt und 2 Vorsatzblätter aus Papier, das hintere mit Was-
10
serzeichen ; moderne Foliierung – Text auf 6 Blatt mit Tinte durchgehend in gleicher Schrift geschrie-
11
ben , in der Regel 17 Zeilen je Seite – 31 Unterschriften – rotes, anhängendes Wachssiegel des Kaisers, D
12
12,0 cm, die Siegelkapsel ist verloren; 27 aufgedrückte Lacksiegel – Siegelschnur aus gedrehtem Gold-
13
draht , die an der linken Seite zweimal durch den Libell gezogen ist.

14
Die Urkunde besteht aus vier hier numerierten Teilen: [I] Zessionsformel, s. Nr. 9, mit den
15
hier vermerkten Varianten; [II] reichsständische Bestätigung mit Nennung der siegelnden
16
und unterschreibenden Gesandten; [III] kaiserliche Unterschrift; [IV] reichsständische Be-
17
siegelung und Unterschriften.

18
[ I ] Nos

33
18 Ferdinandus – clementia] In der vorläufigen Zession (Nr. 9) Ferdinandus huius nominis
34
tertius
Ferdinandus tertius, divina favente clementia electus Romanorum im-
19
perator , semper augustus, Germaniae, Hungariae, Bohemiae, Dalmatiae, Croa-
20
tiae , Sclavoniae

35
20 etc.] Fehlt in der vorläufigen Zession (Nr. 9).
etc. rex, archidux Austriae, dux Burgundiae, Brabantiae, Sty-
21
riae , Carinthiae, Carniolae, marchio Moraviae, dux Luxemburgiae, Superioris
22
ac Inferioris Silesiae, Wurttembergae et Teckae, princeps Sueviae, comes
23
Habspurgi, Tyrolis, Kyburgi et Goritiae, marchio Sacri Romani Imperii,
24
Burgoviae ac Superioris et Inferioris Lusatiae, dominus Marchiae Sclavonicae,
25
Portus Naonis et Salinarum etc., notum facimus omnibus et singulis praesen-
26
tes litteras inspecturis, lecturis vel legi audituris aut quomodocunque infra-
27
scriptorum notitia ad ipsos pervenire poterit, quod cum ob natum in Sacro
28
Romano Imperio Germanicae Nationis abhinc annis circiter viginti octo ci-
29
vile et internum bellum, cui deinde accesserunt exteri quoque reges et princi-
30
pes , non solum totam Germaniam, verum etiam alias Europae provincias
31
christiani nominis maximis calamitatibus affici contigerit, tandem vero insti-
32
tuto ea de re iuxta conventionem Hamburgi decima quinta Decembris anno

[p. 78] [scan. 224]


1
Domini millesimo sexcentesimo quadragesimo primo [1641] initam

40
Der ksl.-frz. Präliminarvertrag wurde am 15./25. Dezember 1641 in Hamburg abgeschlossen
41
(Druck: DuMont 6.1, 231f); zur Urkundenüberlieferung: Hartmann , 490–495.
partium
2
utrinque belligerantium Monasterii Westphalorum congressu post longos et
3
laboriosos tractatus per destinatos ab utraque parte huic congressui legatos et
4
plenipotentiarios hinc inde peractos, divina favente clementia, pax et amicitia
5
conclusa atque in ea pacificatione iuxta instrumentum desuper confectum et a
6
nobis Caesareo nostro diplomate ratificatum ac confirmatum

42
Nr. 2.
inter caeteras
7
conditiones hoc quoque specialiter conventum sit

43
Vgl. §§ 69–91 IPM.
, quod supremum domi-
8
nium , iura superioritatis aliaque omnia in episcopatus Metensem, Tullensem
9
et Virodunensem urbesque cognomines horumque episcopatuum districtus,
10
et nominatim Moyenvicum, item in oppidum et fortalitium Brisacum, land-
11
graviatum Alsatiae Superioris et Inferioris, Suntgoviam ac denique in Pinaro-
12
lum eo modo, quo hactenus ad Romanum spectabant Imperium, imposterum
13
ad coronam Galliae spectare eique incorporari debeant in perpetuum et irre-
14
vocabiliter , ideo nos a parte nostra et Imperii huic conditioni sic inter nos
15
conventae plene et perfecte satisfacere volentes ex certa nostra scientia et de
16
consensu, consilio et voluntate electorum, principum et statuum Imperii vir-
17
tute praesentium pro bono pacis transferimus, cedimus et resignamus in re-
18
gem Franciae, dominum Ludovicum decimum quartum, eiusque omnes et
19
singulos in regno Franciae successores omni meliori modo et absque omni
20
limitatione, restrictione aut reservatione supremum et directum dominium iu-
21
raque superioritatis Imperialis aliaque omnia, quae nobis et Imperio in epi-
22
scopatus Metensem, Tullensem et Virodunensem urbesque Metim, Tullum et
23
Virodunum horumque episcopatuum districtus, et nominatim Moyenvicum,
24
tum deinde Pinarolum, item in Brisacum oppidum, landgraviatum Superioris
25
et Inferioris Alsatiae atque Suntgoviam cis et ultra Rhenum competebant, ita
26
ut haec omnia et singula iura imposterum eo modo, quo hactenus ad nos et
27
Romanum spectabant Imperium, ad regem Christianissimum et coronam
28
Galliae spectare eique incorporari debeant horumque episcopos, status et or-
29
dines (salvis tamen et exceptis iis, qui in instrumento pacis singulariter ex-
30
cepti et Imperio Romano reservati sunt

44
Vgl. § 87 IPM.
) porro inter status et ordines ac va-
31
sallos subditosque Franciae connumerare, ab iis homagia et fidelitatis iura-
32
menta recipere praestationesque solitas exigere omnemque supremam et re-
33
giam iurisdictionem in eosdem exercere possit, et valeat citra nostram et no-
34
strorum in Imperio successorum aut cuiuscunque alterius impedimentum aut
35
contradictionem.

36
Nos enim omnibus iuribus, actionibus et regaliis, quae in praedictos episco-
37
patus , provincias, oppida et fortalitia antehac nos et praedecessores nostri
38
quomodocunque habuimus aut habere potuimus, plenissime et perfectissime,
39
scientes et volentes, abhinc in perpetuum renunciamus atque tres istos episco-

[p. 79] [scan. 225]


1
patus eorumque episcopos praesentes et futuros, civitates Metim, Tullum, Vi-
2
rodunum itemque Moyenvicum, Pinarolum et provincias Alsatiam utramque,
3
Suntgoviam et oppidum Brisacum omnesque eorum cives, incolas, vasallos,
4
subditos ab omni iuramento, homagio, fidelitate et obligatione, quibus hucus-
5
que nobis et Sacro Romano Imperio mediate vel immediate devincti erant,
6
absolvimus, liberamus atque exoneramus eosque ab omni eiusmodi obliga-
7
tione absolutos, liberatos atque exoneratos declaramus volentes et consentien-
8
tes , ut omnes et singuli dictorum episcopatuum, provinciarum et civitatum
9
episcopi, vasalli, subditi, cives et incolae deinceps dicto regi Christianissimo
10
eiusque in regno successoribus pareant, convenientia fidelitatis sacramenta et
11
homagia dicant caeteraque omnia et singula praestent, ad quae hactenus nobis
12
et Imperio Romano praestanda de iure aut consuetudine tenebantur, eorun-
13
demque Imperii statuum consilio, consensu et voluntate derogamus omnibus
14
et singulis praedecessorum nostrorum Sacrique Romani Imperii decretis, con-
15
stitutionibus , statutis et consuetudinibus etiam iuramento firmatis aut impo-
16
sterum firmandis, nominatimque capitulationi Caesareae, quatenus alienatio
17
omnimoda bonorum et iurium Imperii prohibetur, simulque in perpetuum
18
excludimus omnes exceptiones et restitutionis vias, quocunque tandem iure
19
titulove fundari possent.

20
In huius igitur cessionis, renunciationis, translationis et resignationis, sicut
21

30
21 praemissum] Übernommen aus der vorläufigen Zession (Nr. 9); hier promissum
praemissum est, factae plenius robur testimonium et fidem sigillum nostrum
22
Caesareum maius huic diplomati appendi fecimus.

23
[ II ] Et nos electorum, principum ac statuum Imperii ad hunc actum speciali-
24
ter ab ipso vigore conclusi die decima tertia mensis Octobris anno millesimo
25
sexcentesimo quadragesimo octavo [1648] Monasterii facti

40
Nr. 26.
et ipso die sub-
26
scriptionis sub sigillo cancellariae Moguntinae legato Gallico extraditi depu-
27
tati , nimirum electoralis Moguntinus

38
27 Nicolaus] In der vorläufigen Zession (Nr. 9) dominus Nicolaus; dort ist auch sonst im fol-
39
genden
vor jedem Namen dominus eingefügt.
Nicolaus Georgius de Raigerspergh,
28
eques, cancellarius; electoralis Bavaricus Joannes Adolphus Krebs, consilia-
29
rius intimus; electoralis Brandeburgicus Joannes comes in Sain et Witgen-

31
79,23–80,16 Et – fatemur] In der reichsständischen Bestätigung der Zession, die in der vorläu-
32
figen
Zession (Nr. 9) wiedergegeben ist, statt dessen Et nos Sacri Romani Imperii electorum
33
deputati, consiliarii, principes et ordines hic praesentes atque absentium principum et
34
ordinum deputati, nuncii et mandatarii infrascripti fatemur.

35
79,23–80,28 Et – translatas] Der Wortlaut der reichsständischen Bestätigung stimmt mit dem
36
reichsständischen Attestat vom 24. Oktober 1648 in der vorläufigen Zession (Nr. 9) fast völ-
37
lig überein; Varianten sind vermerkt.

[p. 80] [scan. 226]


1
stein , dominus in Homburg et Vallendar, consiliarius intimus; nomine domus
2
Austriacae Georgius Ulricus comes a Wolckenstein, consiliarius Caesareo-
3
aulicus ; Cornelius Gobelius, episcopi Bambergensis consiliarius; Sebastianus
4
Meel, episcopi Herbipolensis consiliarius intimus; Joannes Ernestus, ducis
5
Bavariae consiliarius aulicus; Wolffgangus Conradus a Thumbshirn, consilia-
6
rius aulicus Saxonico-Altenburgicus et Coburgensis; Augustus Carpzovius,
7
consiliarius Saxonico-Altenburgensis et Coburgensis; Joannes Frombhold,
8
domus Brandenburgicae Culmbacensis et Onolzbacensis consiliarius intimus;
9
Henricus Langenbeck, iurisconsultus, domus Brunsvico-Lunaeburgicae lineae
10
Cellensis consiliarius intimus; Jacobus Lampadius, iurisconsultus, lineae Ca-
11
lenbergensis consiliarius intimus et procancellarius; nomine comitum scamni
12
Wetteraviensis Matthaeus Wesenbecius, iurisconsultus et consiliarius; nomine
13
utriusque scamni

37
13 civitatum] Fehlt in der vorläufigen Zession (Nr. 9).
civitatum Imperialium Marcus Otto, Argentoratensis, Joan-
14
nes Jacobus Wolff, Ratisbonensis, David Gloxinus, Lubecensis, et Jodocus
15
Christophorus Kress a Kressenstain, Norimbergensis reipublicae respective
16
syndici, senatores, consiliarii et advocati, fatemur et attestamur virtute prae-
17
sentium litterarum, quod praemissa cessio, renunciatio, translatio et resigna-
18
tio cum bona dictorum electorum, principum et statuum Imperii voluntate,
19
praescitu et consilio facta, peracta et conclusa fuerit, in quam etiam ex nostra
20
et illorum parte consentimus eamque per omnia ratam habemus et virtute
21
mandatorum nostrorum firmam inviolatamque servatum iri promittimus re-
22
cipientes insuper fore, ut ex abundanti in proximis quoque Imperii comitiis
23
ratae sint dictarum ditionum iuriumque abalienationes ac proinde, si in Cae-
24
sarea capitulatione pactio vel in comitiis propositio deinceps fiat de occupatis
25
distractisque Imperii bonis ac iuribus recuperandis, ea non complectetur aut
26
complecti intelligetur res supra expressas utpote ex communi ordinum sen-
27
tentia pro publica tranquillitate, accedente etiam titulo oneroso (ut in tractatu
28
videre est)

38
Gemeint ist die in § 88 IPM vereinbarte Entschädigungssumme in Höhe von 3 Mill. Livres
39
tournois, die Frankreich an den Ehg. von Tirol zu zahlen verpflichtet war.
, in alterius dominium legitime translatas.

29
[ III ] Datum in civitate nostra, Viennae, die septima mensis Novembris anno
30
Domini millesimo sexcentesimo quadragesimo octavo [1648], regnorum
31
nostrorum Romani duodecimo, Hungarici vigesimo tertio, Bohemici vero
32
vigesimo primo.

33
[ Links, eigenhändig ] Ferdinandus

34
[ Links, mit Abstand, eigenhändig ] Vidit Ferdinandus comes Curtius

40
Zu Kurz vgl. Nr. 2 Anm. 2.

35
[ Rechts ] Ad mandatum sacrae Caesareae maiestatis proprium

36
[ Rechts, eigenhändig ] Joannes Walderode manu propria

41
Zu Walderode vgl. [ Nr. 2 Anm. 3 ] .

[p. 81] [scan. 227]


1
[ Teil IV ]

2
(Siegel)
Nomine domini electoris Moguntini Nicolaus Georgius Raigers-
3
perger

37
Zu denPersonalien der reichsständischen Gesandtenvgl. Anhang 1.
manu propria

4
(Siegel)
Nomine domini electoris Bavariae Joannes Adolphus Krebs, con-
5
siliarius intimus

6
(Siegel)
Nomine domini electoris Saxoniae Joannes Leuber, consiliarius

7
(Siegel)
Nomine domini electoris Brandenburgici Joannes comes in Sain
8
et Wittgenstein etc.

9
(Siegel)
Nomine domus Austriacae Georgius Udalricus comes in Wol-
10
khenstain et Rodnegg

11

36
11 Nomine] Das Siegel Göbels fehlt.
Nomine domini episcopi Bambergensis Cornelius Gobelius
12
manu propria

13
(Siegel)
Nomine domini episcopi Herbipolensis, ducis Franconiae, Seba-
14
stianus Wilhelmus Meel manu propria

15
(Siegel)
Nomine domini electoris Bavariae tanquam ducis Bavariae etc.
16
Joannes Ernestus, iurisconsultus

17
(Siegel)
Nomine domini ducis Saxoniae lineae Aldenburgensis Wolfgan-
18
gus Cunradus a Thumbshirn, consiliarius Aldenburgensis et Co-
19
burgensis

20
(Siegel)
Nomine domini ducis Saxoniae Altenburgensis lineae Augustus
21
Carpzov, doctor, consiliarius Altenburgensis et Coburgensis
22
manu propria

23
(Siegel)
Nomine domini marchionis Brandenburgici Culnbaccensis Mat-
24
thaeus Wesenbecius, consiliarius electoralis Brandenburgicus inti-
25
mus

26
(Siegel)
Nomine domini marchionis Brandenburgici Onolsbacensis Jo-
27
hannes Fromhold, consiliarius electoralis Brandenburgicus inti-
28
mus

29
(Siegel)
Nomine domini ducis Brunsvigo-Lunaeburgensis Cellensis Hen-
30
ricus Langenbeck, consiliarius intimus

31
(Siegel)
Nomine domini ducis Brunsvico-Luneburgici Grupenhagensis
32
Jacobus Lampadius, iurisconsultus

33
(Siegel)
Nomine domini ducis Brunsvico-Luneburgici Calenbergensis Ja-
34
cobus Lampadius, iurisconsultus, consiliarius intimus et procan-
35
cellarius

[p. 82] [scan. 228]


1
(Siegel)
Nomine domini ducis Megapolitano-Swerinensis proprio et tuto-
2
rio nomine domini ducis Megapolitano-Gustroviensis Abraham
3
Keyser, doctor, consiliarius intimus

4
(Siegel)
Nomine domini electoris Brandenburgici tanquam ducis Pomera-
5
niae Stetini Matthaeus Wesenbecius, qui supra

6
(Siegel)
Nomine domini electoris Brandenburgici tanquam ducis Pomera-
7
niae Wolgasti Johannes Fromhold, consiliarius electoralis inti-
8
mus

9
(Siegel)
Nomine domini marchionis Badensis Hochbergensis Joannes
10
Georgius de Merckelbach, consiliarius

11
(Siegel)
Nomine domini marchionis Baden-Badensis Joannes Jacobus
12
Datt in Dieffenau, consiliarius

13
(Siegel)
Nomine domini ducis Saxo-Lawenburgici David Gloxin, doctor

14
(Siegel)
Nomine dominorum comitum et baronum scamni Wetteravici
15
Matthaeus Wesenbecius, qui supra

16
(Siegel)
Nomine reipublicae Argentinensis Marcus Otto, utriusque iuris
17
doctor, consiliarius et advocatus

18
(Siegel)
Nomine reipublicae Ratisbonensis Joannes Jacobus Wolff a To-
19
denwartt , consiliarius et syndicus

20
(Siegel)
Nomine reipublicae Lubecensis David Gloxinus, doctor, eiusdem
21
syndicus

22
(Siegel)
Nomine reipublicae Norimbergensis Jodocus Christophorus
23
Kress a Kressenstain, eiusdem senator

24
(Siegel)
Nomine liberarum Imperii civitatum Hagenoae, Colmariae, Sele-
25
stadii , Oberehenhaimii, Kaisersbergae, Monasterii in valle Sancti
26
Gregorii, Roshemii et Turinghemii loco Johannis Balthasari
27
Scheideri [!], earum legati pro tempore absentis, Jodocus Chri-
28
stophorus Kress a Kressenstain etc.

29
(Siegel)
Nomine reipublicae Ulmensis Marcus Otto, utriusque iuris doc-
30
tor , consiliarius et advocatus

Documents