2

[1] Gründe für und wider die Ausstellung von Geleitbriefen für die Mediatstände. Kopie: RK ,

3

FrA Fasz. 48a, Konv. c ( Januar – April 1645 ) fol. 49–52 = Druckvorlage – Druck:

4

Gärtner IV nr. 63 S. 270–278. [ Kopie: RK , FrA Fasz. 92 IV ad nr. 541 fol. 282–286;

5

Den Haag A IV 1628 nr. 16; Giessen 205 nr. 47 S. 210–222. ]

6

Stante dispositione conclusi praeliminaris, quod pro universis imperii statibus Sueciae

7

foederatis et adhaerentibus in genere etc. salvi conductus ad congressum pacis universalis

8

impertiri debeant, quaestio incidit, an etiam pro civitatibus mediatis in imperio aliisque

9

personis privatis quibuscunque einsmodi salvi conductus in vim dictae conventionis

10

praeliminaris praetendi possint?

11

1. Videtur pro affirmativa resolvendum et omnes mediati ac privati in dicta dispositione

12

sub verbo „adhaerentium“ comprehendi, attento quod illud verbum „adhaerentes“ non

13

restringatur in dicta dispositione ad status imperii, sed imo potius contra status distin-

14

guatur et per se constituat certam aliquam speciem a statibus diversam, qua omnes

15

mediatae civitates et quicunque privati subditi comprehendantur.

16

2. Quod magis planum facit forma salvi conductus generalis Caesarei sub hisce formalibus

17

expediti: „ut omnes et singuli suae serenitatis (reginae Sueciae) confoederati status et

18

adhaerentes per Germaniam secure veniant“ etc., ubi apparet, quod verbum „foederati“

19

afficiat solummodo status immediatos, verbum „adhaerentes“ vero diserte distinguatur

20

contra status et comprehendat quoscunque mediatos per Germaniam, qui etiam suo

21

modo status sint, quamvis non status imperii.

22

3. Et nisi res taliter interpretetur, verbum „adhaerentes“ foret superfluum et odiosum,

23

quod in re tam ardua admitti non debet.

24

4. Intentio et mens Suecorum perhibetur tempore contractus fuisse, ut sub verbo „ ad-

25

haerentes “ quicunque mediati et privati comprehenderentur, adeoque verba sunt

26

intelligenda iuxta intentionem contrahentium.

27

5. Quod probari dicitur ex partis adversae prothocollis, ex quibus demonstrari possit

28

ipsos tempore contractus exhibuisse suorum adhaerentium mediatorum non minus

29

quam immediatorum longissimum catalogum, pro quibus omnibus ac singulis salvos

30

conductus postulaverint. Hisce tamen non attentis veritas est in contrarium, nempe

31

quod pro mediatis civitatibus in imperio aliisque privatis subditis salvi conductus in

32

vim praeliminaris conclusi praetendi non possint.

33

1. Ratio est, quia littera praeliminaris conclusi de mediatis ac privatis subditis nihil dis-

34

ponit , unde nec nostrum est litteram ad eos extendere. Instrumentum enim est stricti

35

iuris, et quod instrumentum non cantat, nec nos dicere debemus. Adhaerendum namque

36

litterae tanquam textui legis, quia versamur hic in terminis decisis ac claris instrumenti

37

publici.

38

2. Quin imo ex littera plane de contrario liquet, nempe quod tam in adhaerentibus quam

39

foederatis adeo inseparabiliter qualitas immediata sive statistica praesupponatur, ut ea

40

remota, non sit locum habitura dispositio. Quod quia de foederatis pars adversa non

41

diffidetur, de adhaerentibus, ut quoque concedat, necesse est, nam adhaerentes cum foede-

42

ratis per copulam expresse combinantur. Non combinantur autem in ratione subiecti, cum

43

repugnet in casu nostro unum eundemque, simul esse foederatum et adhaerentem, ergo

44

combinantur in qualitate status, cum tertium dari non possit. Natura autem copulae est,

45

quod repetat qualitatem antecedentem. Sic in illa conclusi praeliminaris parte, quae de

46

Gallorum foederatis et adhaerentibus agit, dicta verba sub alio termino, ordinum

[p. 164] [scan. 192]

1

scilicet imperii, hoc modo redduntur: „Pro universis imperii ordinibus Galliae foederatis

2

et adhaerentibus in genere aut eorum deputatis“, ut tanto minus de requisito qualitatis

3

immediatae dubium esse possit cum mediati subditi nullum statum, nullum ordinem in

4

imperio habeant.

5

3. Idem comprobatur ex ipsa praeliminaris conclusi dispositione atque ordine, in quo

6

videre est, quod istorum foederatorum et adhaerentium, pro quibus salvi conductus

7

dandi sunt, quidam recenseantur in specie, veluti domus Palatina, Brunswicensis Lüne-

8

burgensis , Hassiaca Cassellana (antea etiam connumerabatur dux Bernhardus Wimarien-

9

sis ), et tandem haec generalis subiiciatur clausula: „Pro universis imperii statibus Sueciae

10

foederatis et adhaerentibus in genere“, ex quo evincitur, quod quemadmodum praece-

11

dentem specificam enumerationem foederatorum et adhaerentium restrictam videmus

12

ad status imperii (siquidem inter enumeratos nulli mediati vel privati reperiantur), ita

13

immediate sequentem generalem dispositionem ad eosdem restrictam intelligi debere,

14

praesertim cum dispositioni signanter adiecta sint ista verba (in genere), quae denotant

15

connexitatem et correlationem ad speciem praecedentem atque hoc inferunt, quod illi

16

generali dispositioni etiam ex natura correlationis eadem qualitas, quae in speciebus

17

reperitur, censeatur inesse.

18

4. Et nisi dispositio illa de solis immediatis statibus cum exclusione mediatorum et

19

privatorum quorumcunque intelligeretur, foret nulla, quia notorium est, quod Caesar

20

propter privilegium primarum instantiarum, quod statibus immediatis competit in

21

huiusmodi salvorum conductuum concessionem, pro mediatis vel privatis aliorum

22

statuum subditis sine eorundem immediatorum statuum consensu consentire non possit.

23

Cum itaque de interposito statuum immediatorum consensu in praeliminaribus non

24

reperiatur dispositum, consequens est, nec dispositionem illam de mediatis aut privatis

25

subditis intelligi posse. Quo facit, quod in omni actu humano ad validitatem, ut ad

26

operandum efficax sit, tria concurrere debeant: voluntas facientis, potestas eius et iusta

27

causa, quorum uno deficiente actus nullius momenti reputatur. At vero in casu nostro

28

omnia ista tria deficerent, potestas ut dictum, voluntas, qua Caesar non praesumitur

29

voluisse, quod non potest, et iustitia causae, quia concessio esset cum praeiudicio ac

30

iniuria statuum coniuncta.

31

Non obstant ea, quae superius in contrarium adducta sunt, nam respondetur ad 1., quod

32

adhaerentes in allegata dispositione non distinguantur contra status imperii nec diversam

33

speciem ab iis constituant, sed imo expresse sub una eademque qualitate immediationis

34

cum foederatis per formalem copulationem compraehendantur atque adeo ibidem pure

35

de statibus imperii agatur coronae Sueciae alterutro aut foederationis aut adhaerentiae

36

nomine obnoxiis. Quod ita constituere ideo necessum fuit, quia constat non omnes

37

imperii status, qui partes coronae Sueciae foverunt, fuisse coronae foederatos, sed quos-

38

dam solummodo adhaerentes, quibus tarnen coronae Sueciae non minus quam foederatis

39

ad congressum accedendi facultatem fieri voluit, unde dispositio facta est de utrisque, id

40

est de foederatis et de adhaerentibus, statutumque, ut non attento foederatorum aut

41

adhaerentium discrimine utrisque sub salvo conductu libera accedendi esset authoritas,

42

proinde et contra rationem et expressam litteram est mediatos aut privatos sub nomine

43

adhaerentium vocari nec oportet torquere textum, ubi verba sunt dilucida ac clara.

44

Ad 2. Respondetur ad 2.: generalem salvum conductum esse datum in ordine ad exe-

45

cutionem praeliminaris conclusi adeoque rem meram facti, quae nihil de novo inducit

46

vel determinat, sed hoc, quod iam determinatum est, exequitur, neque enim per verba,

47

quae dispositionis alicuius executionem respiciunt, alterari potest dispositionis natura,

48

sed illa potius secundum hanc intelligi debet ac proinde salvus conductus generalis

49

interpretationem suam ex praeliminari conventione accipere, non e contra praeliminare

50

conclusum per salvum conductum declarari. Cumitaque superius demonstratum sit,

51

praeliminarem conventionem in adhaerentibus non minus de necessitate absoluta

52

ponere qualitatem immediationis atque in foederatis, consequens est, et in salvo con-

53

ductu generali tanquam praeliminaris conventionis executo eandem qualitatem in

[p. 165] [scan. 193]

1

adhaerentibus praesupponi ac proinde assertionem istam, quod adhaerentes in salvo

2

conductu ab ista qualitate immediationis absolvantur, plane carere fundamento. Ut

3

taceatur in salvo conductu illam qualitatem exprimi per aequipollens, nam qui in praeli-

4

minari conventione vocantur status imperii, Sueciae foederati et adhaerentes, iidem in

5

salvo conductu generali appellantur Sueciae confoederati status et adhaerentes per

6

Germaniam et conglutinantur ibi per copulam adhaerentes foederatis in qualitate statuum

7

per Germaniam prout in praeliminari concluso iisdem per copulam agglutinati sunt, in

8

qualitate statuum imperii, id est per unam eandemque rem aliis verbis expressam, unde

9

illa dispositio de subditis mediatis intellegi non potest, quia mediati subditi in imperio

10

non consueverunt in ordine ad imperatorem dici status, sed stylo inveterato receptum,

11

ut quoties Caesar de statibus loquitur, intelligantur status immediati, proinde et salvus

12

conductus a Caesare expeditus intelligi debet iuxta qualitatem loquentis, praesertim in

13

negotiis intra terras imperii, alias in casu nostro fieret praeliminaris conclusi extensio per

14

salvum conductum, quod non debet admitti et repugnat naturae salvi conductus, cuius

15

est tantum securitatem praebere, non vero contractus aut transactiones extendere.

16

Deinde etiam attendendum, quod quaestio, pro quibus dandus sit salvus conductus, non

17

debeat confundi cum quaestione, in qua forma dandus sit? Versamur autem hic in quaes-

18

tione , pro quibus dandus sit? Cuius decisio non ex salvo conductu generali, sed ex ipso

19

praeliminari concluso peti debet, salvus conductus vero pertinet ad quaestionem de

20

forma.

21

Ad 3. Ad tertium respondetur verbum „adhaerentes“ non esse odiosum, quia complec-

22

titur illos status, qui foederati non sunt et tarnen Sueciae adhaeserunt, et nisi isti status

23

sub verbo adhaerentium contineantur, essent a salvo conductu plane exclusi, quod magis

24

absurdum foret. Includerentur enim hoc modo privati et excluderentur status.

25

Ad 4. Ad quartum respondetur, paria sunt non esse et non apparere. Hic non constat,

26

quod Suecorum alia fuerit mens atque intentio, unde standum est verbis expressis, quia

27

in instrumentis et contractibus ea fuisse mens contrahentium intelligitur, quae verbis

28

exprimitur. Verba enim sunt mentis humanae nuntia, et cum mens atque animus sint

29

res facti, nullum maius esse censetur dispositionis ac mentis nostrae testimonium quam

30

quod verbis declaratur. Deinde stamus hic in re decisa, quae non amplius pendet ab

31

arbitrio partium, et si penderet ab arbitrio, non Suecorum, quae est pars impetrans, sed

32

Caesaris hac in parte esset declarare, quia eius est declarare, qui rem concessit, nam

33

quilibet suorum verborum interpres.

34

Ad 5. Prothocolla partium esse tantum privatas annotationes, quae non possunt probare

35

contra tam famosum instrumentum publicum, quale est praeliminare. 2. Etsi quid

36

probare possint, adesse etiam prothocolla huius partis, quae cum praeliminari concluso

37

concordent ac proinde in hoc casu potiorem vim probandi habeant quam partis ad-

38

versae .