Acta Pacis Westphalicae II A 4 : Die kaiserlichen Korrespondenzen, Band 4: 1646 / Hubert Salm und Brigitte Wübbeke-Pflüger unter Benutzung der Vorarbeiten von Wilhelm Engels, Manfred Klett
126. Trauttmansdorff, Nassau und Volmar an Ferdinand III Münster 1646 Mai 25

24
–/ 126/–

25

Trauttmansdorff, Nassau und Volmar an Ferdinand III.


26
Münster 1646 Mai 25

27
Ausfertigung: RK FrA Fasz. 52a fol. 135–135’, 167, praes. 1646 Juni 4 = Druckvorlage –
28
Kopie: KHA A 4 nr. 1628/20 unfol. – Konzept: RK FrA Fasz. 92 IX nr. 1229 fol. 69–70.

29
Anfrage über Mediatoren: französische Verpflichtungen im Falle einer Abtretung Breisachs?;
30
alternative Angebote an Frankreich. Unklarheiten im katholischen Votum zu den Religionsgra-
31
vamina.

32
Eur Kayserliche Mayestät werden aus mitkommender continuatione protho-
33
colli littera A ihnen allergehorsamist referieren lassen, waßgestalten wir
34
negstvergangnen erchtags [ 22. Mai] laut unserer damals abgangner relation

41
Vgl. nr. 121.

35
in puncto satisfactionis bei denn herren mediatoren weiter fürgeschritten und
36
das sie gegen zurugggebung der vestung Preysach mit denen bereits anerbott-
37
nen conditionibus denn Franzosen die statt Elsaßzabern, sodann Bennfelden,
38
endtlich auch Philipßburg vorschlagen solten. Und als die mediatores hier-
39
über uns allerhandt ferrere umbstände zu erkennen gegeben, das wir inen
40
daraufhin noch weiter freygestelt, von denn Franzosen auch zu erkundigen,

[p. 223] [scan. 303]


1
im fahl ie Preysach inen entlich überlassen werden solt, waß alßdan auch sie
2
hingegen über die von uns hievor beygesezte conditiones zu thuen gemeint
3
sein, damit wir dermaln von inen ein rechte und runde antwort, warauf man
4
sich zu verlassen, erhalten köndten.

5
Seitemaln uns dann von denn mediatoren sovil anzeig gethan worden, das die
6
Franzößische plenipotentiarii zwar sich bestendig entschuldigt, kein andern
7
bevelch zu haben, als das sie auf Preysach verharren solten, iedoch dabey
8
undterschidlich maln undtereinander zu rath gangen und sich schliesßlich nit
9
zuwider sein lassen, das von zwayen vorschlägen, nemblich die zwo waldt-
10
stätt Reinfelden und Lauffenberg

36
Zusammen mit Rheinfelden und Laufenburg wurden Säckingen und Waldshut als die vier
37
Waldstädte bezeichnet, die zum vorderösterreichischen Besitz am Hochrhein gehörten ( Schib ;
38
HHStD VI, 455f., 659, 850f.).
, wie auch Bennfelden, Zaberen und Phi-
11
lipßburg sambt dem Obern und Undtern Elsäss, auch dem Suntgau inen ai-
12
genthumblich zu überlassen, hingegen die fortificationes zu Preysach, auch
13
die pruggen, zu demolieren oder aber Preysach der cron Franckreich mit ge-
14
wisser restriction (und wie es die mediatores explicierten) auf etlich gewisse
15
jar oder bis zu dess königs erlangenden mundtbaren jahren zu cedieren, ge-
16
handlet, inen also gelegenheit geben werden mögen, hiervon umb ferrere re-
17
solution an königlichen hof zu schreiben

39
Vgl. Dickmann, 282.
, so haben wir hierauf den sachen
18
ferrer nachgedacht und zwar nit für rathsamb befinden mögen, das wir auf
19
solche alternativam heraußgehen solten, jedoch aber den erstern vorschlag
20
etwas mehrers zu erleütteren und denn mediatoren vorzubringen notwendig
21
erachtet, allermassen aus dem prothocoll mit mehrerm erscheint und zugleich
22
aus der beylag B zu ersehen, was für motivi wir dabei in consideration ge-
23
zogen.

24
Dieweil dann die herren mediatores sich erbiettig gemacht, darauf noch heü-
25
tigen tags mit denn Franzößischen plenipotentiariis handlung zu pflegen, so
26
stehet zu erwartten, wie weit sie mit dennselben werden gelangen mögen.
27
Wir wollen zwar der hoffnung geleben, nachdem sie albereit von ewiger inn-
28
behaltung abgewichen, es solle dise weitere tractation nit ohne frucht ab-
29
lauffen.

30
Von denn catholischen ständen ist ir schrifftliches votum zwar vorgestrigen
31
tags übergeben worden, darvon hiebey littera C abschrifft. Es befinden sich
32
aber darinnen allerhandt restrictiones, derentwegen eine notdurfft sein würdt,
33
von inen mehrer erleüterung zu vernemmen

40
Die ksl. Ges. verfaßten dazu einen eigenen Schriftsatz, die Notanda, Münster 1646 Mai 26
41
(Kopie: Giessen 210 nr. 127 S. 1284–1289; RK FrA Fasz. 96 VI fol. 368–370’; StK FrA
42
Ka. 2 (WF XXXIV) fol. 12–14 – Druck: Gärtner IX nr. 158, 889–894), der am selben Tag
43
dem kurmainzischen Reichsdirektorium eingeliefert und von dort per dictaturam weitergelei-
44
tet wurde ( APW III A 4.1, 285 Z. 21–22). Am folgenden Tag, den 27. Mai 1646, berieten die
45
kath. Stände darüber ( ebenda nr. 52, 285–299).
, ich, graf von Trautmanßdorf,
34
also mich noch nit entschliessen kan, wie bald ich mich nach Oßnabrugg
35
werde erheben mögen.

[p. 224] [scan. 304]


1
Beilagen A – C zu nr. 126


2
Beilage A zu nr. 126

3
Protokoll, [ Münster] 1646 Mai 22, 23. Kopie: RK FrA Fasz. 52a fol. 140–144’; ÖstA Tirol
4
Fasz. 20e S. 1505–1512; KHA A 4 nr. 1628/20 unfol. – Druck: APW III C 2, 632 Z. 3 – 635
5
Z. 8.

6
Beilage B zu nr. 126

7
Mündliche Erklärung und Schriftsatz der kaiserlichen Gesandten an die Mediatoren über die
8
französische Satisfaktion (lat.)

47
Dazu APW III C 2, 635 Z. 9–12; Dickmann, 282. Grundlage dieser Stellungnahme war die
48
von den frz. Ges. den Mediatoren am 23. Mai 1646 vorgetragene Alternative ( APW III C 2,
49
634 Z. 5–16).
, [ Münster 1646 Mai 24]. Kopie: RK FrA Fasz. 52a fol. 136–138
9
= Druckvorlage; TA Ka. 109 Z 3 nr. 40–44 fol. 394–396’ – Konzept: RK FrA Fasz. 92 IX
10
nr. 1228 fol. 65–67’.

11
Consultum non est, ut

46
11 Brisacum] Aus dem Konzept (fol. 65) übernommen, in der Druckvorlage Brisiacum.
Brisacum ulla ratione in manibus Gallorum relinquatur.

12
1. Quia situs ad conservandam et propagandam armis potentiam incomparabilis est.

13
2. Quia sine Brisaco Brisgavia contra subitas Gallorum irruptiones, militum excursiones et
14
depraedationes tuta esse nequit.

15
3. Quia cum Brisaco Gallis spes et ambitio ad invadendam coronam Imperialem inseparabi-
16
liter coniuncta erit.

17
4. Quia si consentiatur, ut in manibus retineant, donec rex adolescat, nulla probabilis spes
18
superest, maiorem factum passurum esse, ut domui Austriacae restituatur. Ergo res ad no-
19
vum bellum deveniet.

20
Satius igitur erit, quascunque conditiones admittere, ut statim amoveantur. Itaque secunda
21
propositio extra dubium melior domuique Austriacae tollerabilior est, sed cum aliquo tem-
22
peramento.

23
Rationes autem sunt istae:

24
1. Differt situs utriusque oppidi Rheinfeldae et Lauffenbergae a Brisaco quantum villa ru-
25
stica a nobilissimo totius Germaniae munimento et propugnaculo.

26
2. Nihil refert, etiamsi fortificationes destruantur, facili enim negocio Rhenus in duo brachia
27
dividi, totaque civitas cum amplissimo soli adiacentis spacio in formam insulae redigi potest,
28
novaeque fortificationes, si bellum ingruat, exiguo temporis spacio absque magno sumptu
29
excitari possunt.

30
3. Amisso Brisaco amitteretur etiam ius telonii et vectigalis supra Rhenum.

31
4. Etiamsi Rheinfelda satis validum oppidum sit et multas habeat commoditates, quibus
32
validior reddi possit, tamen ager circumiacens valde angusti spacii est, ac transitus in citerio-
33
rem Rheni ripam, si armis agendum foret, facili negocio prohiberi potest.

34
5. Galli nullas copias hic transmittere possunt, nisi quos per Helvetiorum terras traducere
35
permittuntur, unde, si pax et amicitia a domo Austriaca cum Helvetiis conservetur, non tam
36
facile erit Gallis, quoties libuerit, citeriorem Rheni ripam invadendi.

37
6. Dubium non est, hac ipsa concessione maximam excitatum iri diffidentiam inter Gallos et
38
Helvetios ac tanto maiorem istorum fore coniunctionem cum domo Austriaca contra ni-
39
miam potentiam Gallicam.

40
7. Minus est damnum quoad redditus camerales, nam Lauffenbergae ius vectigalium ad civi-
41
tatem spectat, Rheinfeldae quidem nonnihil participat de vectigalibus patrimonium princi-
42
pis, sed hoc exigui est momenti. Ratio est, quia Rhenus ibi scabiosus est et aegre nec sine
43
periculo navigabilis.

44
Consideratis igitur considerandis declaratio nomine sacrae Caesareae maiestatis videtur talis
45
facienda esse:

[p. 225] [scan. 305]


1
Primo

46
Hier beginnt der Teil der mündlichen Erklärung, der den Mediatoren auch als Schriftsatz
47
eingereicht wurde ( APW III C 2, 635 Z. 11–12).
omnium repetunt Caesareani conditiones omnes et singulas in prima sua satisfactio-
2
nis oblatione propositas, nec aliter, nisi de his conventum fuerit, obligari volunt. Etsi non
3
conveniat, quod omnia pro non dictis, non propositis, non factis haben debeant.

4
Deinde consentiunt, ut rex christianissimus una cum Alsatia superiore et inferiore itemque
5
Suntgaudia, quatenus scilicet hucusque ad domum Austriacam spectarunt, iure allodii et
6
proprietatis cum omnimoda iurisdictione et superioritate sibi et familiae Borboniae in per-
7
petuum retineat Rheinfeldam et Lauffenbergam et quicquid ad easdem trans Rhenum spectat
8
comprehensis etiam earundem balivatibus ratione territorii Transrhenani duntaxat adeo, ut
9
nulla omnino ratione rex christianissimus eapropter sacro Romano Imperio obligatus sit, nisi
10
quod pacem et amicitiam stabilem et perpetuam cum eodem colere et conservare debeat.

11
2. Possint tenere Galli praesidia Tabernis Alsatiae, Benfeldae itemque Philippsburgi durante
12
minorennitate regis. Cum enim loca haec ad episcopatus Argentinensem et Spirensem perti-
13
neant, eorundem iurisdictiones quascunque, iura, redditus, dominia, proprietates ipsis domi-
14
nis episcopis eorumque capitulis sarta tecta manere Caesareani cupiunt.

15
3. Cum Galli hoc modo pro uno ponte, qui Brisaci est, duos acquirant, Rheinfeldensem et
16
Lauffenbergensem, traducendis exercitibus aptissimos, rationi conveniens est, ut pons Brisa-
17
censis quoque in suo statu permaneat, id quod ob mutua subditorum commercia, maxime ad
18
exportanda vina Alsatica in Sueviam, etiam ipsis Gallis utilissimum erit. Consentiunt tamen
19
Caesareani, ut propugnacula, quae pontibus hisce praestructa sunt, solo aequentur ac reli-
20
quae civitatis munitiones novae et exteriores pariter destruantur relictis in suo pristino statu
21
antiquis moeniis et turribus.

22
4. Restituatur igitur his conditionibus Brisacum domui Austriacae eidemque permaneant
23
reliquae duae civitates sylvestres, Waldishutum et Seckinga, cum omnibus pagis, villis, sub-
24
urbiis, vasallis, subditis, agris, forestis, castris, omnibusque, quae cis Rhenum sunt et antiquitus
25
ad patrimonium principis redditusque camerales domus Austriacae pertinebant, non obstante
26
quod antehac ad iurisdictionem ac districtum balivatus Lauffenbergensis sive Rheinfeldensis
27
spectassent, quocunque iure, ratione aut modo adeo, ut rex christianissimus nihil quicquam
28
iuris sibi arrogare in hac citeriori Rheni ripa sita sunt, attribuere aut usurpare debebit, adeo, ut
29
utraque Rheni ripa utriusque partis iurisdictio, territorium et superioritas discernatur et finia-
30
tur, salvis tamen nihilominus utrobique privatorum hominum, vasallorum subditorum com-
31
munitatumque possessionibus, sive ad ecclesiasticos sive ad seculares pertineant.

32
De his, si conventum utrinque fuerit, postea statim tractetur de conditionibus in prima Cae-
33
sareanorum oblatione positis et caeteris, quae huc pertinent.

34
Quo quidem loco Caesareani mentionem statim iniiciendam esse putant, ut, quod ad posses-
35
siones Austriacas a ducatu Wurtembergico revocatas attinet, ante omnia tractetur de demo-
36
liendo castro Hohendviel. Cum enim domui Austriacae castrum hoc tam ex antiquis quam
37
ex novis pactis cum domo Wurtembergica initis tradi debeat nec duces Wurtembergici un-
38
quam hisce pactis steterint, ad tollendas futurorum motuum occasiones consentit Caesarea
39
maiestas, ut prorsus destruatur, maxime cum hoc idem nuperrime Helvetiorum cantones a
40
residente Caesareo

48
Zu Sebastian Zwyer von Evibach vgl. [nr. 163 Anm. 2] .
, qui apud eosdem agit, instantissime petierint.

41
Beilage C zu nr. 126

42
Gutachten der katholischen Reichsstände in puncto gravaminum, Münster 1646 Mai 19

49
Die Datierung ist von der dem Kaiser übersandten Kopie ( RK FrA Fasz. 52a fol. 146–154)
50
übernommen; tatsächlich ist das Gutachten wahrscheinlich einige Tage später fertiggestellt
51
( APW III A 4.1, 285 Anm. 1) und, wie hier in nr. 126 berichtet, am 23. Mai den ksl. Ges.
52
übergeben worden.
.
43
Kopie: RK FrA Fasz. 52a fol. 146–154; ebenda Fasz. 94 II nr. 255 S. 108–118; ebenda
44
Fasz. 96 VI fol. 372–381’; Giessen 210 nr. 125 S. 1262–1281 – Druck: Gärtner IX
45
nr. 145, 805–819.

Dokumente