Acta Pacis Westphalicae III D 1 : Stadtmünsterische Akten und Vermischtes / Helmut Lahrkamp
87. Anekdoten

22
87

23

Anekdoten


24
DH, Adami II fol. 225–230: Observationes circa quaedam argute dicta aut facta

25
De principibus Germaniae non armatis quidam legatus dicebat: Eum, qui
26
non habet arma, vestem nuptialem non habere, nec restare, quam ut ligatis
27
manibus et pedibus proiiceretur extra ditionem suam.

28
*

29
Nonnemo ex legatione Batavica Suecos milites comparabat locustis, quod,
30
quemadmodum hae volando hinc inde ac saltando meliores herbas come-
31
derent , sic illi ab una in aliam imperii provinciam percurrendo, illas plerum-
32
que impeterent, ubi opimiora essent spolia.

[p. 336] [scan. 360]


1
Cum de appellatione evangelicorum, utrum ea donandi essent Augustanae
2
confessionis asseclae, tractaretur inter catholicos, ait Sabaudiae legatus: Si
3
ipsi volent vocari evangelici, nos vocari debebimus epistolares. Novum
4
enim testamentum evangeliis et epistolis constat.

5
*

6
De quodam, qui Gallis erat familiarior, legato principis imperii, dicebatur,
7
eum servire Servienti (comiti Servien) et claudicare cum Claudio (Claudio
8
de Mesmes comite d’Avaux).

9
*

10
Conclusa pace nonnemo, qui per eam gravissime laesus videbatur, ipse quo-
11
que laetitiae signa edidit explosione bombardarum. Rogatus a viciniore le-
12
gato , quid faceret? respondit: Explodo pacem.

13
*

14
Pro pace Hispano-Batavica multa edebantur signa laetitiae et explosiones
15
tormentorum maiorum. Haec Galli quidam numerabant, et cuilibet explosi-
16
oni adiungebant unam urbem aut provinciam, cui vigore istius pacis renun-
17
ciare perpetuo rex catholicus deberet.

18
*

19
Quidam e legatione Gallica aiebat: tres esse nationes, quarum una praesens,
20
alia praeteritum, tertia futurum tempus respiciat. Gallos praesenti rerum sta-
21
tui se accomodare solitos, Hispanos praeterita respicere, Italos velut in-
22
genii perspicacioris respicere futura.

23
*

24
Conquerebatur apud nuncium Apostolicum Servien, quod Volmarus in-
25
iuriosa quaedam glossemata edidisset ad publicum aliquod Gallorum scrip-
26
tum , apponendo videlicet in margine haec formalia: Hoc non est verum.
27
Hoc est falsum. Hoc est falsissimum. Nuncius aiebat, glossas illas esse re-
28
lativas ad asserta quaedam, quae videnda prius essent, quam de marginali-
29
bus formari posset iudicium. Servien absque mora proferebat scripturam
30
glossatam, verum absque nomine aliquo. Et cum obiiceret nuncius, incer-
31
tum esse glossarum authorem, nec proinde iuste argui posse Volmarum,
32
institit Servien, de authore non esse dubitandum ursitque, ut nuncius in-
33
terrogaret Volmarum, num diffiteri posset, se glossematis istius esse autho-
34
rem . Verum reposuit nuncius, hoc simile esse ac si a viro honesto quaerere-
35
tur , num ille esset furti reus, de cuius authore dubitaretur. Porro glossae
36
istae duntaxat erant informatio cuiusdam confidentioris amici, qui veritatem
37
edoceri cupiebat.

[p. 337] [scan. 361]


1
*

2
In familiari discursu magnus quidam legatus catholicus extollebat labores
3
comitis d’Avaux, quos pro honore et incremento coronae Galliae per annos
4
quatuordecim constanter non minus quam laudabiliter sustinuisset. Avau-
5
xius vero non quatuordecim, sed viginti quatuor annorum operam numera-
6
bat . Reposuit alter: non esse computandum hoc temporis, quod in promo-
7
vendo bello erigendisque foederibus cum Suecis, Hollandis ac protestanti-
8
bus impendisset.

9
*

10
Solebat comes Penneranda magnam etiam in adversa Hispanorum fortuna
11
fiduciam in divina providentia collocare dicendo: Dios es grande. Quod
12
pium comitis dictum Galli aliquando ridere et per iocum usurpare sunt
13
auditi.

14
*

15
Nuncio Apostolico increpanti quendam e catholicis de nimia in concedendis
16
bonis ecclesiasticis facultate respondit ille: in periculo naufragii abiiciendas
17
esse quasdam merces, ut salventur caeterae. Reposuit vicissim nuncius:
18
Non abiici autem praestantiores, sed viliores primum, deinde, non abiici
19
tot, ut navis periclitetur a levitate, quae prius periculum incurrebat ex onere.

20
*

21
Ex Suecica legatione nonnemo audiens, quod iniquae vocarentur eius postu-
22
lationes de tam immensa summa pro satisfactione militiae, aiebat: Utile est
23
aequum

37
Damit dürfte der Kriegsrat Alexander Erskein gemeint sein, der dem Kongreß die Satisfaktions-
38
forderung der schwedischen Armee überbrachte.
.

24
*

25
Cui consonans erat, quod e legatione alia dicebat quidam: In pacificatorio
26
hoc tractatu infirma esse argumenta, quae ab honesto desumantur; valere
27
ea, quae fiant ab utili.

28
*

29
Conquerenti cuidam minorum statuum legato, quod eorum iura a poten-
30
tioribus passim supprimerentur et possessiones invaderentur ab aliis, respon-
31
dit alius: An nescis minores pisces a maioribus devorari? Imo vero, ait,
32
scivi hoc animalibus brutis, ipsisque imprimis lupis esse solemne. Verum
33
hoc me male habet, quod brutum hoc facinus etiam homines imitentur.

34
*

35
De comite Servien duo eminentiores legati discurrentes, eorum unus aiebat,
36
illi non servientis, sed dominantis nomen et rem potius convenire, ut qui

[p. 338] [scan. 362]


1
variis artibus dominium legationis acquisierit effeceritque, ut primum dux
2
Longevillaeus, deinde Avauxius Munsterio, nec minus Osnabruga baro de
3
Rortée ac postea monsieur La Barde fuerint avocati, ita ut cum ipso in West-
4
phalia solus relinqueretur cognatus eius monsieur de la Court, qui ab eius ore
5
et nutu dependeret. Addidit alter: Si haec vera sint, nec Abelis quidem
6
nomen ipsi convenire, sed Cain vocitandum esse, qui collegas suos honore
7
legationis velut anima viventis spoliasset.

8
*

9
Pax Hispano-Batava, cum esset conclusa et a partibus subscripta, accessit
10
ad mediatores gubernator urbis interrogans, num ad moenia explodi de-
11
beret ? Respondit nuncius: Ipsa pax, si quidem damna contineat contra reli-
12
gionem . Caeterum, cum partes non per mediatores convenerint, sed imme-
13
diate , ab ipsis etiam requirendum erit, quae laetitiae signa et ceremoniae in
14
publicatione eius observandae sint.

15
*

16
Visitabatur a mediatoribus et Caesareanis comes Penneranda lecto defixus.
17
De quo postea quaesti sunt Galli, quasi Hispanis nimius exhiberetur honor.
18
Mediatores non solum pro excusatione inducebant Pennerandae aegritu-
19
dinem , quam et ipse civiliter prius excusasset, sed etiam eorum alter iocando
20
pollicebatur duci Longevillaeo, si quidem ipse simili cacoethe collum suum
21
aperiri permitteret eaque causa deberet lectulo defigi, eundem profecto sibi
22
honorem exhibendum fore.

23
*

24
Liberationem electoris Trevirensis nuncius Apostolicus Gallis significabat,
25
addens, non dubitare se, quin Pontificis inclinatio hanc liberationem
26
promovisset. Respondit vero Gallorum unus: Non se dubitare de hoc;
27
credere tamen, quod et Torstensonii (tunc in provinciis Caesaris haere-
28
ditariis libere grassantis) interpositio liberationi huiusmodi imprimis
29
commodarit.

30
*

31
Habuerunt Jesuitae Munsterii affixionem, quam vocant, carminum sane
32
perpulchram in atrio scholarum suarum, in quibus ad legatorum omnium
33
nomina ac honorem luserunt studiosi adolescentes. Ne vero inter hos
34
quisquam ex ordine aut dispositione offendi posset, alphabetum imitati
35
sunt: ita, ut qui alias primo loco aut iuxta poni debuissent, medio nonnun-
36
quam aut etiam ultimo fere loco collocarentur sine iniuria cuiusquam aut
37
offensa. Itaque primus in affixione huiusmodi locus tributus fuit Abeli
38
Servien, secundus Adamo Adami, et sic deinceps. 1647.

[p. 339] [scan. 363]


1
*

2
Vix fuit in Westphalia serena aestas praeter unicam, quoad in ea erant
3
legati ad pacem congregati. Rogavit quendam capucinum Westphalum
4
nonnemo legatus: Num in Westphalia semper tam pluvia ac tristis aura
5
esset? Respondit: Imo, quamdiu hic sunt tot extranei, quod merito West-
6
phali mirentur.

7
*

8
Eo die eaque hora, queis Munsterii subscripta pax fuit, prima nix istius
9
anni cecidit ac mox evanuit liquefacta. Colloquebantur de hoc aliqui
10
legati, dicebatque unus: Monet nos haec nix, ut pacis candori applaudamus.
11
Alter: Monet nos, ut evanituram vereamur.

12
*

13
Erat, qui ut ecclesiastica quaedam bona suis principalibus servaret, Gallos
14
fraequenter accesserat pro interpositione rogans, nec unquam sine verbo-
15
rum solatio dimissus. Re desperata cumque videret Gallos hac in parte nihil,
16
aut non velle, aut non posse, per iocum cum uno ex plenipotentiariis ex-
17
postulat dicens: deberi sibi ab ipsis par calceorum, quod fraequentando
18
illos frustra trivisset.

19
*

20
Comes Trautmansdorfius e Westphalia abiturus nuncium interpellat, non ve-
21
lut mediatorem, sed velut amicum, num discessum hunc suaderet? Nuncius
22
declinabat responsum; sciens vero quod non libenter comes recederet pace
23
non confecta, interrogavit, an liceret illi bona Caesaris venia per annum
24
adhuc in Westphalia remanere? Neganti id comiti dixit: abiret igitur, quia
25
intra annum necdum conficienda pax esset.

26
*

27
Concionator quidam novellus e societate Jesu dominica decima post Trini-
28
tatis , dum legeretur evangelium: videns Jesus civitatem flevit super eam
29
etc. in Monasteriensis civitatis ordines et statum vehementius invectus, eam
30
indignam esse adstruxit, in qua pax conficeretur

37
Vgl. [ Nr. 96 S. 102 ] . Obige Stelle bezieht sich auf jene Predigt vom 20. August 1645 (dominica
38
decima post Trinitatis), über die im Rate Klage geführt wurde.
. Quo sermone offensi plures
31
boni viri ipseque magistratus effecerunt, ut scripto benignius explicaret
32
dicta sua, et tamen haud diu postea pro concione peroraret.

33
*

34
Foederati Belgii legati ecclesiam cathedralem eiusque reliquias, ornamenta
35
et supellectilem sacram lustrant ductore et comite parocho S. Lamberti

39
Johannes Bo e( h )n ter.
.
36
Eorum nonnemo iocose interrogat, num permissum sibi esset vasa sacra

[p. 340] [scan. 364]


1
reliquiarum tangere? Respondit pastor, licere cum veneratione; caetera, si
2
contemptus adforet, esse quoque sanctis ultionis potestatem. Cum porro
3
recessissent domum, fracta est rhedae, cui insidebant, axis, ita ut aegre illaesi
4
dilaberentur legati et pedites redire domum deberent. Parocho vero deinde
5
in familiari colloquio fuit materia vicissim iocandi ac dicendi, ut discerent
6
nostros non temnere divos.

7
*

8
Salvius nomine cuiusdam capituli cathedralis visitatus, exponentis innocen-
9
tiam suam, quodque sine culpa aliqua interveniente privarentur suis iuribus,
10
ut ostenderet, in iis, quae omnes tangunt, non posse semper haberi singu-
11
lorum rationem, ait: Quid meruere boves animal sine fraude doloque

37
Ovid, Metamorphosen 15,120.
?

12
*

13
Ordinum foederati articulos statuendae pacis cum rege catholico exhibue-
14
runt Hispanis. Quos cum fere eosdem esse adverteret comes Penneranda
15
cum iis, qui in nuperis induciis pacti essent, surrexit et appraehensis Bel-
16
garum manibus exclamavit: Ergo fiat pax. Quam Hispani subitam inopina-
17
tamque declarationem obstupuerunt Belgae. Dixeruntque postea ad princi-
18
pem Osnabrugensem, eo momento constitui pacem potuisse, nisi Gallorum
19
intuitu eo usque differri debuisset, donec appareret eos moram nectere rei-
20
publicae suae nimium quantum damnosam.

21
*

22
E legatione Gallica nonnemo testimonium petebat a mediatoribus, quod pax
23
non a Gallis, sed ab Hispanis impediretur. Responderunt mediatores, hoc
24
testimonium ab ipsis actis petendum, ex quibus aperte constet, penes quem
25
sit ea mora. Mediatorum vero non esse uni aut alteri parti eius culpam tri-
26
buere . 1648 Februario.

27
*

28
Cum Suecis obsidentibus Widenbrugum et Furstenoniam obiicerentur
29
praeliminaria, in quibus habebatur, quod in civitatem et cognominem dioe-
30
cesin Osnabrugensem nemo plus iuris aut facti usurpare deberet, quam
31
ante habuisset, reposuit e Suecis nonnemo, se hanc observare conven-
32
tionem . Nam ante initos tractatus ius habuisse invadendi civitatem, igitur
33
et nunc illud habere.

34
*

35
Abituro cuidam legato catholico, qui in protestantium desideria pronior
36
fuisse dicebatur, nuncius Apostolicus foelicitatem itineris precari fecit et

[p. 341] [scan. 365]


1
adiici, quod spirituali aliquo honorariolo ipsum, sicut caeteros, libenter affi-
2
cere vellet; sed ignorare se, quo id animo suscipiendum esset ab eo, de quo
3
non plene constaret, cuius esset religionis.

4
*

5
Interceptae nonnunquam fuerunt literae legatorum a Suecis etiam ad Caesa-
6
rem datarum [!]. Obiiciebantur huic facto praeliminaria, sed repositum fuit
7
ea non de nunciis intercursoribus, sed de postis publicis sive imperialibus
8
intelligenda.

9
*

10
Avauxius Monasterio recedens ab amico quodam rogatus fuit: quisnam ab
11
ipso haberetur praecipuus pacis obex? respondit: se ignorare, cumque non
12
in difficultate negotiorum, sed in voluntate quorundam hominum consistere.

13
*

14
Dicebat nonnemo legatorum catholicus: Ex eo, quod instrumento pacis
15
tam pauci catholici, protestantes vero tam insigni numero subscripsissent,
16
satis apparere, che parte havesse havuto il meglior mercato.

17
*

18
Servien sub finem tractatuum diutius haerens Osnabrugae pluries scripsit
19
ad mediatores continebanturque in literis quaedam, quae et ipsos mediatores
20
et Hispanos offendere potuissent

37
Es handelt sich wohl u. a. um das in den Mémoires et négotiations Secrètes IV S.
38
99–111 gedruckte Schreiben Serviens an die Friedensvermittler, das vom 1. September 1648
39
datiert ist.
. Desiderabat huiusmodi scripturis acriter
21
responderi Contarenus; verum nuncius censuit non respondendum, tum
22
alias ob causas, tum ne tractatum Osnabrugae institutum probare videretur.
23
Igitur accersito secretario comitis, qui responsum urgebat, praelectum fuit,
24
quod ipsi referre posset ipse, in hunc sensum: Ea, quae in literis huiusmodi
25
continerentur mediatores pungentia, haberi pro non intellectis (italice non
26
lo pigliamo per inteso), ne ex mediatoribus fieri viderentur adversarii; quae
27
vero Hispanos tangerent, non se velle ipsis communicare, quandoquidem
28
ea duntaxat, quae ad pacem, non vero quae ad rixas faciant, procurare velint.

29
*

30
Quidam catholicus dicebat: credere se, si nunc de crucifigendo iterum Chri-
31
sto ageretur, ut pax fieret, inveniendos homines, qui clamarent: crucifige,
32
crucifige. Cum enim Christus vere sit rex pacificus, quidni se permitteret
33
crucifigi et immolari hostiam pacis?

34
*

35
In quadam deputatione catholicorum ad nuncium facta nonnemo legatus
36
episcopalis animos addere nuncio conabatur, quatenus cum haereticis ipse

[p. 342] [scan. 366]


1
tractaret eosque ad mediocritatem disponeret circa bona ecclesiastica. Id
2
enim propter eximias illius dotes atque in rebus agendis prudentiam non
3
solum protestantibus gratum, sed etiam religioni utile futurum. Subsumpsit
4
nuncius: Se non consensurum sedis Apostolicae nomine, ut vel uno die
5
haereticis concederentur bona ecclesiastica. In hoc si consenserint ipsi,
6
tractatu opus non esse; si non consenserint, alio similiter tractatu non fore
7
opus.

8
*

9
Eo die, quo Munsterii pax fuit subscripta, visa est volare ciconia a campo
10
dominico super curiam senatoriam, nec ulterius visa. Admirantibus qui id
11
videbant, quod sub hiemale tempus unica et sola se spectandam praeberet,
12
dicebat quidam: Haec ciconia est pax Germanica, quae sine Hispano-Gallica
13
est intempestiva ac velut sine coniuge maritus.

14
*

15
Quidam pro symbolo scribebat circum effigiem suam: Angeli pacis amare
16
flebunt

38
Diese Devise führte Adami selbst, wie sein oft abgebildeter Kupferstich von Anselm van Hulle
39
zeigt (Abbildung etwa bei Dickmann S. 416).
. Hoc veluti pacificatoribus ignominiosum improperabat alius, sed
17
responsum tulit: Reddantur mihi ea, quibus per pacem exutus sum, et subito
18
scribam: Angeli pacis iucunde ridebunt. Caetera non est causa aliter loquen-
19
di , quam locutus fuerit Isaias capitulo 33.

20
*

21
Claudat observationes has, quod observatu dignissimum est, quodque non
22
iam argute, sed prudentissime Fabius Chisius nuncius Apostolicus respon-
23
sum dedit.

24
Ille cum repudiasset regis Galliae munera per Alexandrum Fabri nuper car-
25
dinalis Mazarini secretarium sibi oblata, addebat, idem se Caesareis fecisse.
26
Respondit Alexander: hoc iam in Galliis innotuisse et prudenter factum cen-
27
seri , ex eo, quod Caesar causa esset damnorum religionis; quia vero rex
28
christianissimus hac in parte immunis et innocens sit, idcirco posse ac de-
29
bere acceptari munera Gallicana. Subridens nuncius ait, non se futurum
30
talem iudicem; antea se utriusque, et Caesaris et regis, legatos monuisse,
31
ut pacem facerent absque religionis et ecclesiasticae rei nocumento; post
32
illata vero damna sperare se, quod uterque suae conscientiae consuluerit,
33
proinde ambos ad omniscii Dei tribunal remittere.

34
Idem Alexander Fabri post oblata munera mediatores rogavit, ut in Bel-
35
gium irent et Hispanos moverent ad congressum pro pace. Respondit nun-
36
cius : hoc non a solis Hispanis, sed ab utriusque partis voluntate dependere,
37
nec ituros se ad convivium, nisi invitatos

40
Dieser letzte Ausspruch ist von Adami am Rande von fol. 230’ nachgetragen.
.

Documents