Acta Pacis Westphalicae III C 2,1 : Diarium Volmar, 1. Teil: 1643 - 1647 / Joachim Foerster und Roswitha Philippe
Dienstag Und dieweil dann ein nothurft sein wöllen, von
diser sach, sonderlich waß die schwere difficulteten mit denn reichständten
anlangt und ob darinnen einig mittel erfunden werden möchte, nothwendig
mit denn Churcölnischen ze consultiren, so ist zwar mit inen zinstags, den
20. huius, ein zusamenkunfft in domo comitis veranlaaßt worden, es seyend
aber die herren mediatores umb die bestimbte stundt, namblich 5 uhr nach-
mittags, darzwischenkommen.
Quorum propositio haec fuit: Perlegisse se scripturam nostram et de-
prehendisse rem in eo verti, ut aut putemus tractatibus hisce remoram
iniiciendam aut iam eo deuentum, ut spes progrediendi nulla supersit, aut
denique, ut modum quaeramus, quo Galli vehementius ad tractandum induci
possint. Credere se quidem perfacile nos hoc postremum intendere, sed
tamen monendos nos esse, quod ipsi hactenus nudo et simplici mediatorum
officio functi sint ac nullo prorsus modo partes arbitri aut iudicis sibi
sumere, multo vero minus in unius vel alterius partis fauorem quidquam
pronunciare voluerint. Qua in sententia cum firmiter perseuerare decreuerint,
rogare nos, ut ne eiusmodi stylo utamur, quo vel ipsorum honor periclitari
aut arbitrii determinatio ipsis attribui aut nimius partium fauorexprobarari
possit. Deprehendisse se quaedam verba, quae eiusmodi significationem prae
se ferre viderentur, atque rubrica subducta notasse; petere, siquidem scriptu-
ram istam in ipsorum manibus esse vellemus, ut deleantur, nihil hoc sub-
stantiae obfuturum. Interea liberum nobis esse, ut iniuriam non solum nobis
sed etiam ipsis mediatoribus eorumque superioribus factam in relationibus
nostris ad Caesarem, regem catholicum, ipsum summum pontificem, quoad
eius fieri possit, exaggeremus, modo ne ipsis necessitas imponatur hac
ratione vel nobiscum vel cum Gallis in qualemcunque controuersiam aut
disceptionem descendendi.
Deinde scire se oportere, an mens nostra sit, ut scripturam nostram Gallis
exhibere an vero argumenta duntaxat ibi comprehensa ipsis proponere
debeant. Si exhibendam Gallis putemus, id se quidem libenter facturos, sed
verendum esse, ne illis ad singula in scriptis replicantibus in longam prae-
cipitemur disputationem, quae facile dein ad ipsam congressuum dissolutio-
nem ansam dare posset. Sin is tantum finis nobis sit propositus, ut tanto
fortius Gallos ad media pacis proponenda impellere debeant, fideliter omnino
se officium suum facturos, sed minime dubitare Gallos his intellectis per-
contaturos, an haec talia in scriptis ipsis proposuissemus, atque adeo com-
municatione, quae ipsis commode negari nequeat, flagitaturos esse. Itaque
cogitare nos debere, an forte melius foret dictam scripturam recipere.
Nos re paulisper deliberata et inspectis locis, quae mutari petebant, respon-
dimus: Primo nihil minus nobis cogitatum, quam ut scripto hoc nostro ad
dissoluendos tractatus aut impediendos ansam ullo modo daremus, quin
diserte nos praefatos fieri hoc, ut ad hanc iteratam nostram instantiam maio-
rem et ipsi caussam haberent Gallos urgere et impellere, ut tandem ad media
pacis exponenda descendant. Secundo neutiquam nos ad iudicium aut arbi-
trium ipsorum prouocare, multo minus quicquam, quod in ipsorum qualem-
cunque tandem laesionem tendere ipsosve suspectos reddere possit, admit-
tere velle; usos nos verbis illis stipulatoribus et sponsoribus, non quod
directe tales fuissent, sed quod ipsis ultro citroque referentibus ista pro-
missio et repromissio inter nos et Gallos conuenisset. Certum autem esse
contractum stipulationis etiam per internuncios celebrari posse, itaque im-
proprie quidem et methaphorice nos locutos, sed ita, ut citra laesionem ullam
rei gestae tolerari possit. Caetera, quae de illusione Gallorum aduersus ipsos
mediatores eorumque superiores adduntur, in laudem potius ipsorum quam
in vituperium vertere. Nos tamen minime repugnare, quin ob caussas allega-
tas deleantur. Tertio vero nos statim, cum exhiberemus scripturam, signifi-
casse nos non postulare, ut eam Gallis offerant, sed tantum, ut maiori instan-
tia cum illis agere possent. Eam adhuc nobis mentem esse. Sed et alterum
nobis propositum esse finem, ut casu, quo Galli omnino contumaciter opinio-
ni suae priori inhaererent, quasi publica contestatio quaedam in manibus do-
minorum mediatorum extaret. Sed vero, quod negocium hoc cum Hispanis
commune sit, deliberare nos prius cum his velle, petere, ut tantillum nobis con-
cedant. Libenter sunt assensi rogantes, ut ipsorum monita singula illis quo-
que significare vellemus. Interea se colloquio cum iis supersedere velle.
Sub discessum dixerunt nouas cum hodierno cursore literas Parisiis adue-
nisse, quibus significatur omnino mandari Gallis, ut semotis subtilitatuum
ambagibus ad tractatus pacis progrediantur. Specialiter etiam Mazzarinum
dixisse, cum fama esset hos tractatus a pontifice ad curiam vocatum iri, aut
Munsterii aut nullibi pacem fieri oportere. Deinde rursus de dissensione
Auauxii et Seruienti quaedam adiunxerunt confessi ea caussa secretarium
Brasset venire et hanc dissensionem quasi potissimam caussam esse, cur
ad ipsam principalem tractationem hactenus perueniri non potuerit.
Als sie, herren mediatores, nun hinweg, hatt sich herr bischoff von Oßna-
brukh cum adiunctis eingestellt
Vgl. APW [III C 3, 1 S. 30f.]
, wölchen erstens dasienig, waß am vorigen
tag bei einliferung der schrifft und dann bei disem andern actu vorgangen,
referirt und ihr meinung darüber begehrt worden.
Responderunt: 1. Waß die zuziehung ettlicher auß der reichsdeputation an-
langte, daß es zwar ein guette sach und hierdurch die confusion ex multitu-
dine zu verhüetten wer, es sei aber die fürsorg ze tragen, daß man schwerlich
darzu werde gelangen könden. Und weren solche deputati deputati deputa-
tionis, consequenter sine potestate, und möchten darwider die Franzosen
selbst als die andern stände excipiren. Sie vermeinten, omnibus modis solte
man darauff verharren, daß man der ständen insoweit nit vonnöthen, son-
dern das es beim reichsabschied ze lassen, und man wüßte doch noch nit, waß
die Franzosen proponiren wurden, ob es auch sachen von importantz und
solcher müh werth, das die reichsständt insgemein dazu gezogen werden
müßten; sie solten ihr proposition eröffnen, damit man alsdann de necessitate
status aduocandi iudiciren köndte. In secundo puncto, sovil die schrifft an-
langt, haben sie für guett angenommen, das die bedeütte passus nach be-
gehren der herren mediatoren verendert, sonsten aber darfür gehalten, sel-
bige sich in annemmung der schrifft, ad effectum den Franzosen desto besser
zuzesprechen haben, nit beschweren, und wan sie folgendts gleichwol unß
selbige wider zustellen wolten, auß ursach, daß sie denn Franzosen selbiges
ze communiciren nit benöthigt, wir es auch also geschehen lassen köndten,
dann der actus selbst sei contestatio gnug, das es an Ihr Kayserlicher Maie-
stät seitten nit gemanglet.
Bei nechster ordinari, den 20. huius seind von Kayserlicher Maiestät drei
schreiben einkommen. Daß eine vom 7. diß ist ein recepisse uff unser rela-
tion vom 25. Nouembris, darin Ihr Maiestät unser action gnädigst appro-
biren und für guett halten, auch weitern erfolgs erwartten [ 483].
Daß andere vom 3. diß, umb durch den herrn nuncium und Venetum ein
pass vor den Kayserlichen ambasciatorn in Spania, herrn marchese Carretto,
ze sollicitiren [ 484].
Daß dritte vom 5. diß, betreffend daß armistitium, bei herrn nuncio zu er-
kundigen, waß herr bischoff von Oßnabrukh deßwegen bei ime angebracht
haben möcht, darauff ze representiren, daß ja sehr bedenklich, von diser
materi ze handlen, ehe und dann man in denn hauptfridenstractaten einen
anfang gemacht oder einige hoffnung hab, das darzu geschritten werden soll;
mit beilag, waß deßwegen zwischen Churbayern und Maintz für schreiben
gewexlet, auch am Kayserlichen hof per Bauaricos representirt worden [ 485].
diser sach, sonderlich waß die schwere difficulteten mit denn reichständten
anlangt und ob darinnen einig mittel erfunden werden möchte, nothwendig
mit denn Churcölnischen ze consultiren, so ist zwar mit inen zinstags, den
20. huius, ein zusamenkunfft in domo comitis veranlaaßt worden, es seyend
aber die herren mediatores umb die bestimbte stundt, namblich 5 uhr nach-
mittags, darzwischenkommen.
Quorum propositio haec fuit: Perlegisse se scripturam nostram et de-
prehendisse rem in eo verti, ut aut putemus tractatibus hisce remoram
iniiciendam aut iam eo deuentum, ut spes progrediendi nulla supersit, aut
denique, ut modum quaeramus, quo Galli vehementius ad tractandum induci
possint. Credere se quidem perfacile nos hoc postremum intendere, sed
tamen monendos nos esse, quod ipsi hactenus nudo et simplici mediatorum
officio functi sint ac nullo prorsus modo partes arbitri aut iudicis sibi
sumere, multo vero minus in unius vel alterius partis fauorem quidquam
pronunciare voluerint. Qua in sententia cum firmiter perseuerare decreuerint,
rogare nos, ut ne eiusmodi stylo utamur, quo vel ipsorum honor periclitari
aut arbitrii determinatio ipsis attribui aut nimius partium fauor
possit. Deprehendisse se quaedam verba, quae eiusmodi significationem prae
se ferre viderentur, atque rubrica subducta notasse; petere, siquidem scriptu-
ram istam in ipsorum manibus esse vellemus, ut deleantur, nihil hoc sub-
stantiae obfuturum. Interea liberum nobis esse, ut iniuriam non solum nobis
sed etiam ipsis mediatoribus eorumque superioribus factam in relationibus
nostris ad Caesarem, regem catholicum, ipsum summum pontificem, quoad
eius fieri possit, exaggeremus, modo ne ipsis necessitas imponatur hac
ratione vel nobiscum vel cum Gallis in qualemcunque controuersiam aut
disceptionem descendendi.
Deinde scire se oportere, an mens nostra sit, ut scripturam nostram Gallis
exhibere an vero argumenta duntaxat ibi comprehensa ipsis proponere
debeant. Si exhibendam Gallis putemus, id se quidem libenter facturos, sed
verendum esse, ne illis ad singula in scriptis replicantibus in longam prae-
cipitemur disputationem, quae facile dein ad ipsam congressuum dissolutio-
nem ansam dare posset. Sin is tantum finis nobis sit propositus, ut tanto
fortius Gallos ad media pacis proponenda impellere debeant, fideliter omnino
se officium suum facturos, sed minime dubitare Gallos his intellectis per-
contaturos, an haec talia in scriptis ipsis proposuissemus, atque adeo com-
municatione, quae ipsis commode negari nequeat, flagitaturos esse. Itaque
cogitare nos debere, an forte melius foret dictam scripturam recipere.
Nos re paulisper deliberata et inspectis locis, quae mutari petebant, respon-
dimus: Primo nihil minus nobis cogitatum, quam ut scripto hoc nostro ad
dissoluendos tractatus aut impediendos ansam ullo modo daremus, quin
diserte nos praefatos fieri hoc, ut ad hanc iteratam nostram instantiam maio-
rem et ipsi caussam haberent Gallos urgere et impellere, ut tandem ad media
pacis exponenda descendant. Secundo neutiquam nos ad iudicium aut arbi-
trium ipsorum prouocare, multo minus quicquam, quod in ipsorum qualem-
cunque tandem laesionem tendere ipsosve suspectos reddere possit, admit-
tere velle; usos nos verbis illis stipulatoribus et sponsoribus, non quod
directe tales fuissent, sed quod ipsis ultro citroque referentibus ista pro-
missio et repromissio inter nos et Gallos conuenisset. Certum autem esse
contractum stipulationis etiam per internuncios celebrari posse, itaque im-
proprie quidem et methaphorice nos locutos, sed ita, ut citra laesionem ullam
rei gestae tolerari possit. Caetera, quae de illusione Gallorum aduersus ipsos
mediatores eorumque superiores adduntur, in laudem potius ipsorum quam
in vituperium vertere. Nos tamen minime repugnare, quin ob caussas allega-
tas deleantur. Tertio vero nos statim, cum exhiberemus scripturam, signifi-
casse nos non postulare, ut eam Gallis offerant, sed tantum, ut maiori instan-
tia cum illis agere possent. Eam adhuc nobis mentem esse. Sed et alterum
nobis propositum esse finem, ut casu, quo Galli omnino contumaciter opinio-
ni suae priori inhaererent, quasi publica contestatio quaedam in manibus do-
minorum mediatorum extaret. Sed vero, quod negocium hoc cum Hispanis
commune sit, deliberare nos prius cum his velle, petere, ut tantillum nobis con-
cedant. Libenter sunt assensi rogantes, ut ipsorum monita singula illis quo-
que significare vellemus. Interea se colloquio cum iis supersedere velle.
Sub discessum dixerunt nouas cum hodierno cursore literas Parisiis adue-
nisse, quibus significatur omnino mandari Gallis, ut semotis subtilitatuum
ambagibus ad tractatus pacis progrediantur. Specialiter etiam Mazzarinum
dixisse, cum fama esset hos tractatus a pontifice ad curiam vocatum iri, aut
Munsterii aut nullibi pacem fieri oportere. Deinde rursus de dissensione
Auauxii et Seruienti quaedam adiunxerunt confessi ea caussa secretarium
Brasset venire et hanc dissensionem quasi potissimam caussam esse, cur
ad ipsam principalem tractationem hactenus perueniri non potuerit.
Als sie, herren mediatores, nun hinweg, hatt sich herr bischoff von Oßna-
brukh cum adiunctis eingestellt
Vgl. APW [III C 3, 1 S. 30f.]
tag bei einliferung der schrifft und dann bei disem andern actu vorgangen,
referirt und ihr meinung darüber begehrt worden.
Responderunt: 1. Waß die zuziehung ettlicher auß der reichsdeputation an-
langte, daß es zwar ein guette sach und hierdurch die confusion ex multitu-
dine zu verhüetten wer, es sei aber die fürsorg ze tragen, daß man schwerlich
darzu werde gelangen könden. Und weren solche deputati deputati deputa-
tionis, consequenter sine potestate, und möchten darwider die Franzosen
selbst als die andern stände excipiren. Sie vermeinten, omnibus modis solte
man darauff verharren, daß man der ständen insoweit nit vonnöthen, son-
dern das es beim reichsabschied ze lassen, und man wüßte doch noch nit, waß
die Franzosen proponiren wurden, ob es auch sachen von importantz und
solcher müh werth, das die reichsständt insgemein dazu gezogen werden
müßten; sie solten ihr proposition eröffnen, damit man alsdann de necessitate
status aduocandi iudiciren köndte. In secundo puncto, sovil die schrifft an-
langt, haben sie für guett angenommen, das die bedeütte passus nach be-
gehren der herren mediatoren verendert, sonsten aber darfür gehalten, sel-
bige sich in annemmung der schrifft, ad effectum den Franzosen desto besser
zuzesprechen haben, nit beschweren, und wan sie folgendts gleichwol unß
selbige wider zustellen wolten, auß ursach, daß sie denn Franzosen selbiges
ze communiciren nit benöthigt, wir es auch also geschehen lassen köndten,
dann der actus selbst sei contestatio gnug, das es an Ihr Kayserlicher Maie-
stät seitten nit gemanglet.
Bei nechster ordinari, den 20. huius seind von Kayserlicher Maiestät drei
schreiben einkommen. Daß eine vom 7. diß ist ein recepisse uff unser rela-
tion vom 25. Nouembris, darin Ihr Maiestät unser action gnädigst appro-
biren und für guett halten, auch weitern erfolgs erwartten [ 483].
Daß andere vom 3. diß, umb durch den herrn nuncium und Venetum ein
pass vor den Kayserlichen ambasciatorn in Spania, herrn marchese Carretto,
ze sollicitiren [ 484].
Daß dritte vom 5. diß, betreffend daß armistitium, bei herrn nuncio zu er-
kundigen, waß herr bischoff von Oßnabrukh deßwegen bei ime angebracht
haben möcht, darauff ze representiren, daß ja sehr bedenklich, von diser
materi ze handlen, ehe und dann man in denn hauptfridenstractaten einen
anfang gemacht oder einige hoffnung hab, das darzu geschritten werden soll;
mit beilag, waß deßwegen zwischen Churbayern und Maintz für schreiben
gewexlet, auch am Kayserlichen hof per Bauaricos representirt worden [ 485].