Acta Pacis Westphalicae III C 2,1 : Diarium Volmar, 1. Teil: 1643 - 1647 / Joachim Foerster und Roswitha Philippe
Montag
Lunae 17. huius nos praedictae a domino nuncio
factae determinationi satisfacere volentes, cum praecedenti die sub vesperam
ex ipso scire per unum ex nostris cuperemus, an Galli ad posterum diem
promissis stare vellent, ipseque se neutiquam dubitare respondisset, ante meri-
diem circa horam decimam eundem Venetumque, qui iam cum illo erat,
accessimus caussamque nostri aduentus sequenti oratione explicauimus:
Illustrissi et Excellentissimi Domini. Cum nuper factam esse Osnabrugae
inter Caesareanos et Suecos plenipotentiarum communicationem indicasse-
mus ac paulo post regis christianissimi legatos non abnuere, quin ad emen-
dandas plenipotentias absque ulteriori mora utrinque progrederemur, in-
tellexissemus, sane persuasum habuimus bona haec fide dici nihilque inter-
iectum iri, quod negocium hoc ulla ratione turbare aut intricatius reddere
posset. Itaque et quatenus augustissimo Imperatori emendatione Gallicae
plenipotentiae satisfieri posse arbitraremur, quae item a nostra parte prae-
stare cuperemus, statim syncere, candide et modeste explicauimus. Sed interea,
dum haec agimus, compertum nobis fuit praedictosplenipotentarios
denuo
literis a se scriptis ordines imperii ad hunc congressum inuitasse simulque
ipsius regis christianissimi nomine scriptas adiunxisse, quibus hoc unice agi
videmus, ut culpam omnem protractae pacis in Caesarem reiiciant, eundem
coram statibus imperii reum constituant, hos ab ipsius obedientia et deuo-
tione auocent aut certe cum Caesare et electoribus tanquam sanctioribus
Caesareae maiestatis consiliariis et senatoribus collidant, ipsi denique Galli
de rebus imperii Romani, prout visum collibitumque fuerit, deliberent, sta-
tuant atque decernant. Non itaque diffidemur grauiter nos tam audaci et
temerario facinore commotos parumque abfuisse, quin omni nobis in poste-
rum tractatione abstinendum fore iudicaremus, donec noua a Caesare man-
data superuenissent. Facili enim coniectura assequi possumus, quantum hinc
dolorem percepturus ac quantopere suam laedi maiestatem animaduersurus
sit, maxime cum et, quae in prioribus spargebantur conuitia, noua hic asser-
tione confirmentur et plurima insuper addantur, quae vel cum manifesta
veritate pugnant vel mutilatis aut suppressis rei gestae circumstantiis ean-
dem obnubilant. Cum tamen hactenus satis multum temporis disputationibus
de plenipotentiarum valore consumptum ac iam propemodum negocium
hoc ad colophonem deductum esse videatur, nos quidem partibus nostris de-
esse noluimus, ita tamen, ut augustissimo Imperatori domino nostro clemen-
tissimo omnia, quaecunque ipsi circa hoc nouum emergens quovis modo
necessaria esse videbuntur, in optima forma reseruemus, nam suae maiestati
actione hac nostra nullatenus praeiudicatum esse volumus.
Hac igitur reseruatione et protestatione praemissa illustrissimis et excellen-
tissimis dominis mediatoribus copiam nouae plenipotentiae, quam Caesar ad
obiectas difficultates emendatam nuper nobis submisit atque in euentum ex-
hibere iussit, offerimus. Speramus item Galliae plenipotentiarios satis per-
specturos Caesarem partibus suis abunde satisfecisse ac propterea vicissim
nobis eiusmodi exemplar suae plenipotentiae exhibituros, cui in tractandis
rebus ad pacem necessariis tuto inniti possimus.
Accepta a nobis copia ac obiter perlecta mediatores primo indicabant Gallos
nondum suam formulam exhibuisse, sed paulo ante nostrum aduentum sig-
nificasse, quod eam ob certa quaedam impedimenta expedire nequiuerint,
polliceri tamen in crastinum se exhibituros. Deinde monebant se animad-
uertere terminos de confaederatis et adhaerentibus non repeti, cum tamen
Galli hoc maxime urgeant.
Respondimus diem a Gallis non obseruatum nobis quidem haud placere,
satis habere, quod nos officio nostro non defuerimus. Interea tamen petere,
ne Gallis copiam nostrae formulae faciant, priusquam et suam exhibuissent.
Deinde ad obiecta Caesari duplici de caussa minus id necessarium esse visum.
Primo quod, cum in principio dicatur congressum istum institutum inter
ipsum suosque socios ac dein regem christianissimum eiusque confaederatos
et adhaerentes, omnino et necessaria consequentia totum mandatum ad hos
terminos directum tacite subintelligi. Supervacuum igitur, quae ex necessaria
et tacita consequentia veniunt, denuo repetere. Deinde quod haec forma cum
Suecis dudum praesente et annuente ipso Auauxio conuenta fuerit. Mani-
festum vero esse Suecos non minus tractatum hunc pacis pro se et con-
faederatis atque adhaerentibus suis peragere constituisse ac ipsi Galli. Cum
igitur ipsis sufficere visum sit terminos in principio poni, Gallos caussam
sane nullam habere, cur saepius repetitos desiderare debeant.
Sed replicauit ad ea nuncius, quod forte Galli dicturi sint aliam esse Sueco-
rum rationem, quibus forte non tantopere cordi sit, ut omnes status, quot-
quot ex bello ab ipsis moto commodum consequi poterant, comprehendant,
satis habituri protestantibus nonnihil prospexisse. Gallos autem metuere, ne
Caesar facta cum ipsis pace hos vel illos status deinde bello nouo infestet. Et
Venetus: credere se recte haec a nobis dici terminos in principio positos
tacite in sequenti censeri repetitos eandemque hic vim et efficaciam taciti et
expressi esse. Sed haec si ita sint, nihil impedire, quominus expresse repe-
tantur.
Ut igitur sinistras interpretationes ex animis mediatorum euelleremus, clare
ostendimus Gallos hic caussam dubitandi aut sinistre suspicandi omnino
nullam habere. Caesarem dedisse saluos conductus pro omnibus eorum con-
faederatis in genere et pro quibusdam in specie, prout in conuentione prae-
liminari comprehenditur. Hos omnes intelligi ex natura istius conuentionis
etiam in ipso mandato nobisque in mandatis datum, ut huiusmodi omnibus
liberum relinquamus, si vel ipsi vel eorum nomine Galli vel ipsi cum assi-
stentia Gallorum pacem Caesareae maiestatis nomine nobiscum tractare ve-
lint. Plurimas inter Maximilianum primum , Carolum quintum Caesares,
Philippum II. regem Hispanicum ac Ludouicum XI ., Franciscum I., Fran-
ciscum II., Henricum II., Henricum III.
, Henricum IV. Galliarum reges
erectas esse pacificationes, ubi semper de utriusque partis in bello sociis, con-
faederatis, clientibus diligenter et magna cautione actum, cum tamen eorum
in mandatis prorsus nulla facta fuerit mentio. Itaque formam nostram nihil
omnino impedire, qua minus in hac ipsa tractatione de alterutrius partis fae-
deratis, adhaerentibus ac sociis agi possit. Si Gallici plenipotentiarii caussam
suorum sociorum agere velint, non repugnare nos, sin, ut ipsimet agant,
permittere eisque assistere velint, perinde nobis futurum. Interea tamen nos
primo omnium scire oportere, qua ratione illam clausulam suae plenipotentiae
de coniuncta tractatione emendare aut declarare velint, nam certum esse,
quod hoc quidem modo, ut sonat, admitti non possit.
Audita hac nostra declaratione domini mediatores non solum acquieuerunt,
sed etiam contestati sunt Gallis abunde satisfieri nec caussam illos habere
posse, cur sinistrius de mente Caesaris auspicari debeant. Hinc ad protesta-
tionem nostram conuersi se quoque dolere significabant, quod Galli istius-
modi pruritu scribendi negocium hoc denuo interturbare viderentur, idque
ipsis statim, cum exemplar istarum literarum accepissent, exprobrasse, sed
illos et modestiam styli obtendisse et, quod ante factam Osnabrugae com-
municationem scriptae essent, excusasse. Cum autem nobis certo constaret
rem aliter se habere, per singulas circumstantias demonstrauimus literas
istas eo demum tempore, cum iam de communicatione Osnabrugae facta
constaret tempusque de communicandis utrinque oppositionibus contra
plenipotentias constitutum fuisset, Monasterio emissas ac dedita opera Gallos
suam declarationem per aliquot dies contra factam promissionem retinuisse,
ut interea temporis literae istae in notitiam hominum deuenirent. Aegre
tulisse visi sunt mediatores hanc malitiam Gallorum subiunxitque pro con-
clusione dominus nuncius se fateri oportere Caesarem hactenus ea, quae ab
ipso requiri poterant, syncere et fideliter praestitisse nec ullam ipsi moram
imputari posse. Cum tamen nonnulla interea in Gallis desiderari possint,
retenturos secum nostram copiam, donec Galli et suam edidissent, ac tum
illis daturos simulque nostram reseruationem significaturos.
factae determinationi satisfacere volentes, cum praecedenti die sub vesperam
ex ipso scire per unum ex nostris cuperemus, an Galli ad posterum diem
promissis stare vellent, ipseque se neutiquam dubitare respondisset, ante meri-
diem circa horam decimam eundem Venetumque, qui iam cum illo erat,
accessimus caussamque nostri aduentus sequenti oratione explicauimus:
Illustrissi et Excellentissimi Domini. Cum nuper factam esse Osnabrugae
inter Caesareanos et Suecos plenipotentiarum communicationem indicasse-
mus ac paulo post regis christianissimi legatos non abnuere, quin ad emen-
dandas plenipotentias absque ulteriori mora utrinque progrederemur, in-
tellexissemus, sane persuasum habuimus bona haec fide dici nihilque inter-
iectum iri, quod negocium hoc ulla ratione turbare aut intricatius reddere
posset. Itaque et quatenus augustissimo Imperatori emendatione Gallicae
plenipotentiae satisfieri posse arbitraremur, quae item a nostra parte prae-
stare cuperemus, statim syncere, candide et modeste explicauimus. Sed interea,
dum haec agimus, compertum nobis fuit praedictos
literis a se scriptis ordines imperii ad hunc congressum inuitasse simulque
ipsius regis christianissimi nomine scriptas adiunxisse, quibus hoc unice agi
videmus, ut culpam omnem protractae pacis in Caesarem reiiciant, eundem
coram statibus imperii reum constituant, hos ab ipsius obedientia et deuo-
tione auocent aut certe cum Caesare et electoribus tanquam sanctioribus
Caesareae maiestatis consiliariis et senatoribus collidant, ipsi denique Galli
de rebus imperii Romani, prout visum collibitumque fuerit, deliberent, sta-
tuant atque decernant. Non itaque diffidemur grauiter nos tam audaci et
temerario facinore commotos parumque abfuisse, quin omni nobis in poste-
rum tractatione abstinendum fore iudicaremus, donec noua a Caesare man-
data superuenissent. Facili enim coniectura assequi possumus, quantum hinc
dolorem percepturus ac quantopere suam laedi maiestatem animaduersurus
sit, maxime cum et, quae in prioribus spargebantur conuitia, noua hic asser-
tione confirmentur et plurima insuper addantur, quae vel cum manifesta
veritate pugnant vel mutilatis aut suppressis rei gestae circumstantiis ean-
dem obnubilant. Cum tamen hactenus satis multum temporis disputationibus
de plenipotentiarum valore consumptum ac iam propemodum negocium
hoc ad colophonem deductum esse videatur, nos quidem partibus nostris de-
esse noluimus, ita tamen, ut augustissimo Imperatori domino nostro clemen-
tissimo omnia, quaecunque ipsi circa hoc nouum emergens quovis modo
necessaria esse videbuntur, in optima forma reseruemus, nam suae maiestati
actione hac nostra nullatenus praeiudicatum esse volumus.
Hac igitur reseruatione et protestatione praemissa illustrissimis et excellen-
tissimis dominis mediatoribus copiam nouae plenipotentiae, quam Caesar ad
obiectas difficultates emendatam nuper nobis submisit atque in euentum ex-
hibere iussit, offerimus. Speramus item Galliae plenipotentiarios satis per-
specturos Caesarem partibus suis abunde satisfecisse ac propterea vicissim
nobis eiusmodi exemplar suae plenipotentiae exhibituros, cui in tractandis
rebus ad pacem necessariis tuto inniti possimus.
Accepta a nobis copia ac obiter perlecta mediatores primo indicabant Gallos
nondum suam formulam exhibuisse, sed paulo ante nostrum aduentum sig-
nificasse, quod eam ob certa quaedam impedimenta expedire nequiuerint,
polliceri tamen in crastinum se exhibituros. Deinde monebant se animad-
uertere terminos de confaederatis et adhaerentibus non repeti, cum tamen
Galli hoc maxime urgeant.
Respondimus diem a Gallis non obseruatum nobis quidem haud placere,
satis habere, quod nos officio nostro non defuerimus. Interea tamen petere,
ne Gallis copiam nostrae formulae faciant, priusquam et suam exhibuissent.
Deinde ad obiecta Caesari duplici de caussa minus id necessarium esse visum.
Primo quod, cum in principio dicatur congressum istum institutum inter
ipsum suosque socios ac dein regem christianissimum eiusque confaederatos
et adhaerentes, omnino et necessaria consequentia totum mandatum ad hos
terminos directum tacite subintelligi. Supervacuum igitur, quae ex necessaria
et tacita consequentia veniunt, denuo repetere. Deinde quod haec forma cum
Suecis dudum praesente et annuente ipso Auauxio conuenta fuerit. Mani-
festum vero esse Suecos non minus tractatum hunc pacis pro se et con-
faederatis atque adhaerentibus suis peragere constituisse ac ipsi Galli. Cum
igitur ipsis sufficere visum sit terminos in principio poni, Gallos caussam
sane nullam habere, cur saepius repetitos desiderare debeant.
Sed replicauit ad ea nuncius, quod forte Galli dicturi sint aliam esse Sueco-
rum rationem, quibus forte non tantopere cordi sit, ut omnes status, quot-
quot ex bello ab ipsis moto commodum consequi poterant, comprehendant,
satis habituri protestantibus nonnihil prospexisse. Gallos autem metuere, ne
Caesar facta cum ipsis pace hos vel illos status deinde bello nouo infestet. Et
Venetus: credere se recte haec a nobis dici terminos in principio positos
tacite in sequenti censeri repetitos eandemque hic vim et efficaciam taciti et
expressi esse. Sed haec si ita sint, nihil impedire, quominus expresse repe-
tantur.
Ut igitur sinistras interpretationes ex animis mediatorum euelleremus, clare
ostendimus Gallos hic caussam dubitandi aut sinistre suspicandi omnino
nullam habere. Caesarem dedisse saluos conductus pro omnibus eorum con-
faederatis in genere et pro quibusdam in specie, prout in conuentione prae-
liminari comprehenditur. Hos omnes intelligi ex natura istius conuentionis
etiam in ipso mandato nobisque in mandatis datum, ut huiusmodi omnibus
liberum relinquamus, si vel ipsi vel eorum nomine Galli vel ipsi cum assi-
stentia Gallorum pacem Caesareae maiestatis nomine nobiscum tractare ve-
lint. Plurimas inter Maximilianum primum , Carolum quintum Caesares,
Philippum II. regem Hispanicum ac Ludouicum XI ., Franciscum I., Fran-
ciscum II., Henricum II., Henricum III.
erectas esse pacificationes, ubi semper de utriusque partis in bello sociis, con-
faederatis, clientibus diligenter et magna cautione actum, cum tamen eorum
in mandatis prorsus nulla facta fuerit mentio. Itaque formam nostram nihil
omnino impedire, qua minus in hac ipsa tractatione de alterutrius partis fae-
deratis, adhaerentibus ac sociis agi possit. Si Gallici plenipotentiarii caussam
suorum sociorum agere velint, non repugnare nos, sin, ut ipsimet agant,
permittere eisque assistere velint, perinde nobis futurum. Interea tamen nos
primo omnium scire oportere, qua ratione illam clausulam suae plenipotentiae
de coniuncta tractatione emendare aut declarare velint, nam certum esse,
quod hoc quidem modo, ut sonat, admitti non possit.
Audita hac nostra declaratione domini mediatores non solum acquieuerunt,
sed etiam contestati sunt Gallis abunde satisfieri nec caussam illos habere
posse, cur sinistrius de mente Caesaris auspicari debeant. Hinc ad protesta-
tionem nostram conuersi se quoque dolere significabant, quod Galli istius-
modi pruritu scribendi negocium hoc denuo interturbare viderentur, idque
ipsis statim, cum exemplar istarum literarum accepissent, exprobrasse, sed
illos et modestiam styli obtendisse et, quod ante factam Osnabrugae com-
municationem scriptae essent, excusasse. Cum autem nobis certo constaret
rem aliter se habere, per singulas circumstantias demonstrauimus literas
istas eo demum tempore, cum iam de communicatione Osnabrugae facta
constaret tempusque de communicandis utrinque oppositionibus contra
plenipotentias constitutum fuisset, Monasterio emissas ac dedita opera Gallos
suam declarationem per aliquot dies contra factam promissionem retinuisse,
ut interea temporis literae istae in notitiam hominum deuenirent. Aegre
tulisse visi sunt mediatores hanc malitiam Gallorum subiunxitque pro con-
clusione dominus nuncius se fateri oportere Caesarem hactenus ea, quae ab
ipso requiri poterant, syncere et fideliter praestitisse nec ullam ipsi moram
imputari posse. Cum tamen nonnulla interea in Gallis desiderari possint,
retenturos secum nostram copiam, donec Galli et suam edidissent, ac tum
illis daturos simulque nostram reseruationem significaturos.