Acta Pacis Westphalicae III C 2,1 : Diarium Volmar, 1. Teil: 1643 - 1647 / Joachim Foerster und Roswitha Philippe
Freitag
Von Ihr Kayserlicher Maiestät kombt resolution ein
sub 22. Junii uber unser relation de 9. eiusdem, innhalts: 1. Wer Ihr Maiestät
nit zuwider gewesen, wann wir ex allegatis caussis mit übergebung unserer
contradictionschrift inngehalten hetten, weil wir aber unserm mandato
nachgegangen, hatts dabei zu bleiben, und werde inmittlst mehrern weit-
läuffigkeiten durch daß memorial, so anderwertts ze insinuiren anbevohlen
worden, fürkommen sein. Künfftig bei erfolgender emendation der pleni-
potentz zu beobachten, daß die Venetianische copei zurükhgenommen oder
cassirt werde. Dem Venetianer vor sein erbottne erinnerung nach Pariß
wegen der famosbrieffen ze dankhen. Wie und waßgestalt die Französische
vollmacht uff ein temperament ze richten, werde das memorial anleittung
geben [ 324].
Hierauff referiren wir Ihr Maiestät sub dato 8. huius den verlauff, wie es mit
insinuation deß memorials hergangen und auff waß für puncten wir dennoch
ehist ein resolution würden vonnöthen haben [ 325].
Von Oßnabrukh würdt unß communicirt sub 5. huius ein Kayserliche
resolution de 22. Junii innhalts, daß Ihr Maiestät dem Plettenberg geschri-
ben, am Dennemarkhischen hof nochmaln die abordnung der gesandten
nach Oßnabrukh zu sollicitiren und dabei anzeregen, ob dem könig nit
möchte beliebig sein, daß man zu Oßnabrukh entzwischen mit edition der
vollmacht fürgehen thet, und hette er, Plettenberg, die erhaltene anttwortt
alsbaldt nach Münster und Oßnabrukh ze berichten. Item wegen deß
Langermanns und Grießheimbs abschaffung etc. In ihrer relation ad Cae-
sarem würdt vermeldt, waß im discurs deß von Crane mit dem bischoffs
von Oßnabrukh wegen arrestation der Schwedischen officir zu Warpurk
Wohl mißverstanden für Werpup, schwedischer Drost in Iburg, vgl L. Hoffmeyer, Chronik
der Stadt Osnabrück S. 128 und 139 und APW [II A 1 S. 522ff.]
vorgangen [ 326a].
Die veneris igitur 8. huius a meridie conuenerunt nos domini mediatores
nobisque proposuerunt venisse ad se Gallos et primo quidem indicasse,
quod nuper Saluius Suecicae legationis nomine grauiter conquestus esset
tanto se tempore frustra Osnabrugi agere nec hactenus a Caesareanis exhibi-
tionem plenipotentiae impetrare potuisse, interea et locum per se valde in-
commodum esse nec sibi plenam constare securitatem, qua animi recreandi
caussa hinc inde exspatiari liceat, nam milites administratoris Bremensis late
excurrere et facile insidias ad urbis pomeria, quibus aliquando interciperen-
tur, struere posse. Itaque sibi minime integrum fore diutius ibidem tempus
frustra terere, sed in eam descendere sententiam, ut unus tantum remaneat,
alter vero legatus Hamburgum abeat ibi exspectaturus, quando tandem ali-
quando Caesareanis commodum sit futurum plenipotentiam suam exhibere
atque initium tractandae paci facere.
Ab ista Suecorum sententia nec ipsos
regis christianissimi legatos multum abire posse, quod et hic eandem nego-
ciorum prolongationem experiantur et plane contra dignitatem utrarumque
regiarum coronarum sit primarios imperiorum suorum ministros cum tem-
poris et sumptuum iactura frustra his in locis degere, itaque nisi aliter proui-
deatur, sibi quoque decretum, ut unus alterue abitum paret. Se semper
promptos paratosque fuisse atque etiamnum esse plenipotentiae formam, ut
rationi consentaneum videretur, emendare, modo idem a Caesareanis fieret
atque Osnabrugi quoque mutuo exhiberetur, sed si Caesareani id facere
porro differrent, caussam se habere nullam diutius expectare. Scripturos ad
diaetam Francofurtensem et rationes, quibus moti ad hanc deuenerint reso-
lutionem, explicaturos. Ad hanc Gallorum propositionem cum ipsi media-
tores respondissent se a nobis hactenus non potuisse animaduertere, quod
longiorem huius negocii disputationem texere cupiamus, quin nos ultimo
loco et modestissime et simplicissime, quae in ipsorum plenipotentia desi-
derarentur, proposuisse; abitum, quem unus alterue illorum moliretur, prae-
senti negocio minime conuenire, ita acceptum iri, quasi rumpere velint con-
gressum, nam ipsorum plenipotentiam ita conceptam, ut neuter sine altero
rebus tractandis superesse possit. Tandem mentem suam ipsos breui scripto
explicuisse, cuius summa haec sit: manere ipsos paratos ad emendationem
suae plenipotentiae, si idem a Caesarianis fiat atque Osnaburgi pariter ad edi-
tionem plenipotentiarum procedatur.
Dominum nuncium excepit Venetus et plenius explicatis, quae ab illo dicta,
adiecit Saluium inter caetera conquestum, quod etsi ipse et eius collega haud
ita pridem Caesareanis scripto exposuissent, quatenus nonnulla ex horum
parte contra conuentionem praeliminarem admitti viderentur, hactenus
tamen sese nullo responso dignatos fuisse, quod non possint non acriter
sentire. Deputatis Hassiae nuper tabellarium a praesidiariis Weffelsburgensi-
bus interceptum literarumque fasciculum non attento, quod exhiberet ex-
emplar salui conductus Caesarei, ereptum, licet postea libertati suae redditus
sit, tamen hoc securitati conuentae aduersari. Seruienti ministrum unum
obsonia vehentem a quodam nobile, Falco nominatum [!], in publico itinere
inuasum, sclopeto intento minis petitum, et nisi ad dominum comitem de
Nassau quasi ex ipsius familia prouocasset, in periculo vitae futurum fuisse.
His expositis orationem eo direxit, quod ipse et dominus nuncius omnibus,
quae hactenus in materia plenipotentiarum ultro citroque acta essent, dili-
genter ponderatis in eam deuenerint sententiam, ut putent medium aliquod
inueniri posse, ut saltem pendente illa de communicatione plenipotentiarum
Osnabrugi facienda controuersia de iis, quae circa ipsas Gallorum nostrasue
plenipotentias desiderantur, bona quorum interest venia transigatur. Cupere
igitur se ex nobis intelligere, an eam a Caesare potestatem et auctoritatem
habeamus, ut liceat nobis de certa quadam formula plenipotentiae ab om-
nium belligerantium legatis obseruanda de communi singulorum quorum
interest consensu conuenire, ita quidem, ut formula sic conuenta intra certum
ab isto congressu definitum tempus per nostros superiores confirmari ac
secundum eandem plenipotentiarum noua diplomata expediri et huc trans-
mitti debeant eademque formula non solum hic Monasterii sed etiam Osna-
brugi obseruanda veniat manente interea temporis illa hactenus contro-
uersa extraditione in suspenso. Hanc si a nobis declarationem habere pos-
sent, statim se cum Gallis acturos, ut ipsi quoque adsentiant, ac dein absque
mora manum operi admoturos, formulam confecturos operamque daturos
esse, ut de omnium consensu expediatur. Recitauit autem mox scripturam
Gallicam nobisque secessum postulantibus ad deliberandum eandem, ut
ipsi perlegeremus, porrexit, ea tamen praeoccupatione, quod solum iure
familiaritatis, non per viam communicationis faceret, non enim conuenire,
cum nostra Gallis tradita et communicata non sit, ut horum nobis testato
scriptura communicaretur. Erat autem memorialis istius Gallici e dimidiato
duernione tenor in summa talis: Principio dicebant omnibus constare, quod
plenipotentia Gallica ita confecta sit, ut nulla cum ratione quicquam eidem
opponi possit, quemadmodum hoc iam saepius dominis mediatoribus
demonstrauerint et adhuc cuiuis aequitatem amanti demonstrare parati sint.
Nihilominus cum intelligant quaedam ipsis imputatum iri nomine Caesaris,
ob quae ad negocium pacis progredi minus liceat, se semper paratos fuisse ac
etiamnum esse omnia facere, quaecunque tam salutari negocio promouendo
esse possent. Itaque se offere ad quamcunque emendationem rationi consen-
taneam, modo id a Caesareanis pariter fiat, priusquam illa desiderata Osna-
burgi plenipotentiarum editio peragatur, ita quidem ut de certo omnium
quorum interest consensu mandati formula conueniatur, quam a suo rege
intra definitum tempus ratificatum nouumque diploma expeditum iri spon-
deant.
Re igitur paulisper seorsim deliberata respondimus: Nos inprimis gratias
agere, quod ea, quae cum Gallis acta essent, nobis renunciare suamque
curam et sollicitudinem circa promouendum pacis negocium tollendaque
obstacula adhibere voluerint. Sane laude dignum hoc studium esse. Quod
tamen ipsa rei necessitas postulet, ut, priusquam certo et definito responso
quicquam constitui a nobis possit, mandata et instructiones a Caesare accep-
tas euoluamus, rogare, ne aegre ferant tantillum nobis spacium cogitandi
quaeri, id quidem eo magis, quod iam ponderatis iis, quae ante octiduum,
cum nostrum memoriale ipsis exhibuissemus, inuicem accepta dictaque es-
sent, cum nostris collegis in loco quodam intermedio colloquium institueri-
mus. Crastina luce, si quidem fieri posset, aut die dominica illuc profecturi.
Qua occasione et de ista noua propositione diligenter nos acturos esse.
Caeterum dominos mediatores bene atque ordine fecisse, quod Gallos a
minis discedendi dehortati fuissent, nam et caussam illos nullam prorsus
habere, quod nouerint integro sexennio summi pontificis, Caesaris regisque
catholici legatos Coloniae desedisse, cum nemo Gallorum ibi unquam compa-
ruerit. Et hic Monasterii ipsos, priusquam aduentarent, nouem mensibus ex-
pectatos fuisse. Tum impedimentum illud, quo minus ad exhibitionem pleni-
potentiarum Osnabrugi procedi potuerit, non a nobis sed a parte aduersa
ortum fuisse.
De scripto a Suecis dominis legatis Caesareanis exhibito forsan non omnia
dixisse Saluium, responsum ab his datum oretenus tantum non scripto, quod
minus conuenire iudicarent. Reliqua talia esse, quibus facile remedium ad-
ferri possit, scripturos nostros ad administratorem Bremensem, quanquam
nobis constet nihil adhuc eiusmodi factum, quod talem sollicitudinem
Suecis incutere possit. Denegauerit ille forsan saluum conductum alicui do-
mesticorum Oxenstiernae, meminerit econtra Torstensonium iam ante
legatis Danicis domum redituris idem denegasse. Ad Glenium
nos quoque
scripturos, nouum circuli Vestphalici militiae praefectum, ut per praesidia
sibi supposita securitatem plenam legatis eorumque domesticis procuraret.
Nobilem istum Falco ferri ebrium fuisse, vocatum tamen correptumque iri,
ne deinceps simile quid tentaret. Et quia Venetus innuebat rationi conueniens
fore, ut se apud Seruientum sistat culpamque deprecetur, operam nos daturos
dicebamus, ut, si quidem opus videatur, id faciat, sed cum cautione, ut ciui-
liter habeatur, non enim errorem tantum esse. De caetero regimen episcopale,
ut publico aliquo proclamate [!] legatorum securitatem per ditionem suam
edicat, a nobis interpellatum iri. Qua nostra responsione bene contenti ad
Hispanos diuerterunt. Cum quibus postero die haec omnia communicauimus.
sub 22. Junii uber unser relation de 9. eiusdem, innhalts: 1. Wer Ihr Maiestät
nit zuwider gewesen, wann wir ex allegatis caussis mit übergebung unserer
contradictionschrift inngehalten hetten, weil wir aber unserm mandato
nachgegangen, hatts dabei zu bleiben, und werde inmittlst mehrern weit-
läuffigkeiten durch daß memorial, so anderwertts ze insinuiren anbevohlen
worden, fürkommen sein. Künfftig bei erfolgender emendation der pleni-
potentz zu beobachten, daß die Venetianische copei zurükhgenommen oder
cassirt werde. Dem Venetianer vor sein erbottne erinnerung nach Pariß
wegen der famosbrieffen ze dankhen. Wie und waßgestalt die Französische
vollmacht uff ein temperament ze richten, werde das memorial anleittung
geben [ 324].
Hierauff referiren wir Ihr Maiestät sub dato 8. huius den verlauff, wie es mit
insinuation deß memorials hergangen und auff waß für puncten wir dennoch
ehist ein resolution würden vonnöthen haben [ 325].
Von Oßnabrukh würdt unß communicirt sub 5. huius ein Kayserliche
resolution de 22. Junii innhalts, daß Ihr Maiestät dem Plettenberg geschri-
ben, am Dennemarkhischen hof nochmaln die abordnung der gesandten
nach Oßnabrukh zu sollicitiren und dabei anzeregen, ob dem könig nit
möchte beliebig sein, daß man zu Oßnabrukh entzwischen mit edition der
vollmacht fürgehen thet, und hette er, Plettenberg, die erhaltene anttwortt
alsbaldt nach Münster und Oßnabrukh ze berichten. Item wegen deß
Langermanns und Grießheimbs abschaffung etc. In ihrer relation ad Cae-
sarem würdt vermeldt, waß im discurs deß von Crane mit dem bischoffs
von Oßnabrukh wegen arrestation der Schwedischen officir zu Warpurk
Wohl mißverstanden für Werpup, schwedischer Drost in Iburg, vgl L. Hoffmeyer, Chronik
der Stadt Osnabrück S. 128 und 139 und APW [II A 1 S. 522ff.]
vorgangen [ 326a].
Die veneris igitur 8. huius a meridie conuenerunt nos domini mediatores
nobisque proposuerunt venisse ad se Gallos et primo quidem indicasse,
quod nuper Saluius Suecicae legationis nomine grauiter conquestus esset
tanto se tempore frustra Osnabrugi agere nec hactenus a Caesareanis exhibi-
tionem plenipotentiae impetrare potuisse, interea et locum per se valde in-
commodum esse nec sibi plenam constare securitatem, qua animi recreandi
caussa hinc inde exspatiari liceat, nam milites administratoris Bremensis late
excurrere et facile insidias ad urbis pomeria, quibus aliquando interciperen-
tur, struere posse. Itaque sibi minime integrum fore diutius ibidem tempus
frustra terere, sed in eam descendere sententiam, ut unus tantum remaneat,
alter vero legatus Hamburgum abeat ibi exspectaturus, quando tandem ali-
quando Caesareanis commodum sit futurum plenipotentiam suam exhibere
atque initium tractandae paci facere.
regis christianissimi legatos multum abire posse, quod et hic eandem nego-
ciorum prolongationem experiantur et plane contra dignitatem utrarumque
regiarum coronarum sit primarios imperiorum suorum ministros cum tem-
poris et sumptuum iactura frustra his in locis degere, itaque nisi aliter proui-
deatur, sibi quoque decretum, ut unus alterue abitum paret. Se semper
promptos paratosque fuisse atque etiamnum esse plenipotentiae formam, ut
rationi consentaneum videretur, emendare, modo idem a Caesareanis fieret
atque Osnabrugi quoque mutuo exhiberetur, sed si Caesareani id facere
porro differrent, caussam se habere nullam diutius expectare. Scripturos ad
diaetam Francofurtensem et rationes, quibus moti ad hanc deuenerint reso-
lutionem, explicaturos. Ad hanc Gallorum propositionem cum ipsi media-
tores respondissent se a nobis hactenus non potuisse animaduertere, quod
longiorem huius negocii disputationem texere cupiamus, quin nos ultimo
loco et modestissime et simplicissime, quae in ipsorum plenipotentia desi-
derarentur, proposuisse; abitum, quem unus alterue illorum moliretur, prae-
senti negocio minime conuenire, ita acceptum iri, quasi rumpere velint con-
gressum, nam ipsorum plenipotentiam ita conceptam, ut neuter sine altero
rebus tractandis superesse possit. Tandem mentem suam ipsos breui scripto
explicuisse, cuius summa haec sit: manere ipsos paratos ad emendationem
suae plenipotentiae, si idem a Caesarianis fiat atque Osnaburgi pariter ad edi-
tionem plenipotentiarum procedatur.
Dominum nuncium excepit Venetus et plenius explicatis, quae ab illo dicta,
adiecit Saluium inter caetera conquestum, quod etsi ipse et eius collega haud
ita pridem Caesareanis scripto exposuissent, quatenus nonnulla ex horum
parte contra conuentionem praeliminarem admitti viderentur, hactenus
tamen sese nullo responso dignatos fuisse, quod non possint non acriter
sentire. Deputatis Hassiae nuper tabellarium a praesidiariis Weffelsburgensi-
bus interceptum literarumque fasciculum non attento, quod exhiberet ex-
emplar salui conductus Caesarei, ereptum, licet postea libertati suae redditus
sit, tamen hoc securitati conuentae aduersari. Seruienti ministrum unum
obsonia vehentem a quodam nobile, Falco nominatum [!], in publico itinere
inuasum, sclopeto intento minis petitum, et nisi ad dominum comitem de
Nassau quasi ex ipsius familia prouocasset, in periculo vitae futurum fuisse.
His expositis orationem eo direxit, quod ipse et dominus nuncius omnibus,
quae hactenus in materia plenipotentiarum ultro citroque acta essent, dili-
genter ponderatis in eam deuenerint sententiam, ut putent medium aliquod
inueniri posse, ut saltem pendente illa de communicatione plenipotentiarum
Osnabrugi facienda controuersia de iis, quae circa ipsas Gallorum nostrasue
plenipotentias desiderantur, bona quorum interest venia transigatur. Cupere
igitur se ex nobis intelligere, an eam a Caesare potestatem et auctoritatem
habeamus, ut liceat nobis de certa quadam formula plenipotentiae ab om-
nium belligerantium legatis obseruanda de communi singulorum quorum
interest consensu conuenire, ita quidem, ut formula sic conuenta intra certum
ab isto congressu definitum tempus per nostros superiores confirmari ac
secundum eandem plenipotentiarum noua diplomata expediri et huc trans-
mitti debeant eademque formula non solum hic Monasterii sed etiam Osna-
brugi obseruanda veniat manente interea temporis illa hactenus contro-
uersa extraditione in suspenso. Hanc si a nobis declarationem habere pos-
sent, statim se cum Gallis acturos, ut ipsi quoque adsentiant, ac dein absque
mora manum operi admoturos, formulam confecturos operamque daturos
esse, ut de omnium consensu expediatur. Recitauit autem mox scripturam
Gallicam nobisque secessum postulantibus ad deliberandum eandem, ut
ipsi perlegeremus, porrexit, ea tamen praeoccupatione, quod solum iure
familiaritatis, non per viam communicationis faceret, non enim conuenire,
cum nostra Gallis tradita et communicata non sit, ut horum nobis testato
scriptura communicaretur. Erat autem memorialis istius Gallici e dimidiato
duernione tenor in summa talis: Principio dicebant omnibus constare, quod
plenipotentia Gallica ita confecta sit, ut nulla cum ratione quicquam eidem
opponi possit, quemadmodum hoc iam saepius dominis mediatoribus
demonstrauerint et adhuc cuiuis aequitatem amanti demonstrare parati sint.
Nihilominus cum intelligant quaedam ipsis imputatum iri nomine Caesaris,
ob quae ad negocium pacis progredi minus liceat, se semper paratos fuisse ac
etiamnum esse omnia facere, quaecunque tam salutari negocio promouendo
esse possent. Itaque se offere ad quamcunque emendationem rationi consen-
taneam, modo id a Caesareanis pariter fiat, priusquam illa desiderata Osna-
burgi plenipotentiarum editio peragatur, ita quidem ut de certo omnium
quorum interest consensu mandati formula conueniatur, quam a suo rege
intra definitum tempus ratificatum nouumque diploma expeditum iri spon-
deant.
Re igitur paulisper seorsim deliberata respondimus: Nos inprimis gratias
agere, quod ea, quae cum Gallis acta essent, nobis renunciare suamque
curam et sollicitudinem circa promouendum pacis negocium tollendaque
obstacula adhibere voluerint. Sane laude dignum hoc studium esse. Quod
tamen ipsa rei necessitas postulet, ut, priusquam certo et definito responso
quicquam constitui a nobis possit, mandata et instructiones a Caesare accep-
tas euoluamus, rogare, ne aegre ferant tantillum nobis spacium cogitandi
quaeri, id quidem eo magis, quod iam ponderatis iis, quae ante octiduum,
cum nostrum memoriale ipsis exhibuissemus, inuicem accepta dictaque es-
sent, cum nostris collegis in loco quodam intermedio colloquium institueri-
mus. Crastina luce, si quidem fieri posset, aut die dominica illuc profecturi.
Qua occasione et de ista noua propositione diligenter nos acturos esse.
Caeterum dominos mediatores bene atque ordine fecisse, quod Gallos a
minis discedendi dehortati fuissent, nam et caussam illos nullam prorsus
habere, quod nouerint integro sexennio summi pontificis, Caesaris regisque
catholici legatos Coloniae desedisse, cum nemo Gallorum ibi unquam compa-
ruerit. Et hic Monasterii ipsos, priusquam aduentarent, nouem mensibus ex-
pectatos fuisse. Tum impedimentum illud, quo minus ad exhibitionem pleni-
potentiarum Osnabrugi procedi potuerit, non a nobis sed a parte aduersa
ortum fuisse.
De scripto a Suecis dominis legatis Caesareanis exhibito forsan non omnia
dixisse Saluium, responsum ab his datum oretenus tantum non scripto, quod
minus conuenire iudicarent. Reliqua talia esse, quibus facile remedium ad-
ferri possit, scripturos nostros ad administratorem Bremensem, quanquam
nobis constet nihil adhuc eiusmodi factum, quod talem sollicitudinem
Suecis incutere possit. Denegauerit ille forsan saluum conductum alicui do-
mesticorum Oxenstiernae, meminerit econtra Torstensonium iam ante
legatis Danicis domum redituris idem denegasse. Ad Glenium
scripturos, nouum circuli Vestphalici militiae praefectum, ut per praesidia
sibi supposita securitatem plenam legatis eorumque domesticis procuraret.
Nobilem istum Falco ferri ebrium fuisse, vocatum tamen correptumque iri,
ne deinceps simile quid tentaret. Et quia Venetus innuebat rationi conueniens
fore, ut se apud Seruientum sistat culpamque deprecetur, operam nos daturos
dicebamus, ut, si quidem opus videatur, id faciat, sed cum cautione, ut ciui-
liter habeatur, non enim errorem tantum esse. De caetero regimen episcopale,
ut publico aliquo proclamate [!] legatorum securitatem per ditionem suam
edicat, a nobis interpellatum iri. Qua nostra responsione bene contenti ad
Hispanos diuerterunt. Cum quibus postero die haec omnia communicauimus.