Acta Pacis Westphalicae III C 2,1 : Diarium Volmar, 1. Teil: 1643 - 1647 / Joachim Foerster und Roswitha Philippe
Montag Darauff anttwortt er
vom 22. huius, verstehets uff
eine neutralitet und helts uff 4 oder 5 meil unrathsamb, vermeint, in omnem
euentum sollt mans uff 10 meil extendiren, damit käme Dorsten und Mep-
pen auch in sicherheit etc. [ 236].
Wir berichten ine aber hinwider vom 25. huius, daß es den verstand nit hab
zu einer neutralitet, sondern allein zu gemeldter befreyung, in wölcher daß
marchiren in casu necessitatis wol köndte außgenommen werden, mit be-
gehren seines fernern guettachtens [ 237].
Lunae 25. huius ego et dominus comes conuenimus dominos interpositores,
qui una erant in domo ipsius domini nuncii, ipsis exposuimus nostras diffi-
cultates circa plenipotentiam Gallicam sequenti propositione oretenus pro-
lata:
Illustrissimi et Excellentissimi Domini. Cum nuper facta nobis plenipoten-
tiae Gallicae copia aliis tum distracti negociis mentem nostram, quid scilicet
nobis circa valorem et robur eiusdem videretur, statim aperire non potueri-
mus atque insuper necesse nobis fuerit ea de re cum suae Caesareae maie-
statis legatis Osnabrugum destinatis conferre, petendum ab Illustrissima
Vestra Dominatione Vestraque Excellentia nobis videmus, ut ne tantillum
quod intercessit morae aegre tulisse velint. Res est de qua agitur haud
exigui momenti et quae multa ac magna consideratione opus habeat. Sunt
enim plenipotentiae et mandata legatorum quasi quaedam fundamenta et
fulcra, quibus uniuersa pacis communis structura imponi atque superstrui
debet, quae quidem firma ac solida exaedificari nequit, nisi et illa prius fide-
liter et circumspecte iacta esse constet. Re igitur cum quibus oportet dili-
genter ponderata, priusquam negocium ipsum pacis aggrediamur, tria nobis
puncta circa regis christianissimi legatorum plenipotentiam expendenda
esse videntur.
Et primo quidem animaduertimus totum instrumenti contextum sub
nomine, persona et subscriptione regis directe factum et descriptum esse
nulla prorsus pupillaris aetatis vel administrationis tutelaris mentione facta,
cum tamen notorium sit rege in pupillari aetate subque tutorum auctoritate
constituto nullum administrationis actum nisi tutorum auctoritate gestum
valere posse. Et vero legitime constare debet actum tali auctoritate gestum
esse, quod quidem ex ipso plenipotentiae instrumento probari posse nobis
minime videtur. Etsi enim illa verba adiiciantur ’par l’aduis de la reyne
regente‘ etc., tamen, praeterquam a rege in pupillari aetate constituto pro-
feruntur, consilium illa denotant, non auctoritatem. Nec etiam regina ipsa
nec caeterorum administratorum quisque nomen suum subscripsit. Dicant
fortasse plenipotentiarii Gallici hanc esse consuetudinem et stylum curiae
regiae tempore minorennitatis regis atque ita sub praedefuncto rege, cum
adhuc in minoribus constitutus esset, obseruatum fuisse. Sed ista consuetudo
in iis tantum rebus locum habere videtur, ubi in ipsa Gallia cum statibus,
ordinibus et subditis regni agitur, quibus forma administrationis ignota esse
non potest et in quam ipsa voluntate parendi consensisse praesumuntur. In
iis vero, quae cum exteris geruntur, non ad usum cuiusque regni, sed ad ius
commune et gentium respiciendum esse neminem credimus negare posse.
Sane non desunt haud contemnendae auctoritatis iurisconsulti, qui expresse
doceant regem, qui eius est aetatis, quae maturitatem iudicii non habet, pacem
facere non posse, hoc enim casu remanente quidem in regis patrimonio ipso
imperii iure seorsim considerato, exercitium tamen administrationis penes
populum aut cui id populus commiserit esse. Et merito. Cum enim pacis
exsecutio non tam regem quam populum uniuersum concernat nec sine
maximo singulorum damno subditorum frangatur, omnino rationi con-
veniens est ea cautione in huiusmodi negotiis gerendis progredi, ut ne in
regis arbitrio sit post finitam tutelam solo minorennitatis obtentu excussa
pace ad bellum redire. Exemplum huius rei perillustre habemus, quando inter
Carolum V. Caesarem
et Franciscum I. Galliarum regem
pax inita fuit
Madriti anno Domini 1526 ; ibi enim, cum rex quasi capite minutus valide
transigere non posse videretur, ab eius matre, domina Aloysia
duce
Sabaudiae, quam ille, antequam ad bellum Italicum proficisceretur, regentem
et administratricem regni constituerat, oratores cum mandatis et pleni-
potentiis ab ipsa tanquam regente expeditis et quidem a curia parlamenti ut
loquuntur verificatis [adfuerunt]. Quod claro nobis argumento fuerit con-
suetudinem illam nec perpetuam nec extra regni fines extendendam esse.
Secundo: Adducuntur quaedam in proemio ad caussam et iustificationem
belli pertinentia, ubi nonnullis in hanc sententiam praemissis per illa verba ’le-
quel ayant ésté contrainct de prendre les armes‘ etc. diserte asseritur regem
defunctum iustis et toti mundo cognitis caussis ad bellum gerendum com-
motum fuisse. Cum autem in Caesaris regisque catholici mandatis nihil om-
nino tale reperiatur, non quod iustitiam bellorum a se gestorum coram aequo
iudice propugnare nequeant, sed quod in eiusmodi instrumentis contentio-
sae disputationi caussam dari nollent, sane perspicuum omnibus est haud
mediocriter laesum iri honorem Caesareum regiumque, si ad talem publice
exhibitam plenipotentiam in tractatus de pace descendere necesse haberent.
Aequum igitur erit, ut, quemadmodum ab his regis christianissimi honori et
existimationi parcitum est, pariter ab aduersa parte horum quoque honori et
existimationi parceatur. Considerandum enim Vestrae Illustrissimae Domi-
nationi Vestraequae Excellentiae relinquimus, quid futurum existiment, si
Caesar reuocato a nobis mandato aliud submittat inserta aliqua praefatione,
quam iniquis modis bello petitus ipse diuusque eius pater
fuerit, quanta
necessitate compulsi ad arma deuenissent, ut imperium, se suaque omnia
defenderent aduersus vim iniustam. Plenipotentiae et mandata instrumenta
publica sunt, quae in omnium oculos notitiamque incurrunt, nemo hac
ratione iniustitiae aut violentiae notam vel infamiam sibi a praesenti et
posterorum nostrorum aetate imputari aequo animo tulerit.
Tertio: Videtur regis christianissimi legatis plenipotentia ad tractandum et
concludendum pacem dari nulla nisi coniunctim, praesentibus et adstantibus
Galliarum confaederatis non solum diserte expressis, sed etiam generaliter
omnibus vel in imperio vel in Italia constitutis. Quo quidem loco duo nobis
consideranda veniunt. Prius est, quod inter istos faederatos Caesari cum
ducissa Sabaudiae
aliisve Italiae principibus sicut etiam cum Hollandis bel-
lum non sit nec igitur caussam habet cum his de pace agendi aut eosdem
tanquam regis christianissimi socios ad communes tractatus contra se admit-
tendi. Atque idcirco, si plenipotentiarii Gallici his semotis aut absentibus
potestatem tractandi non haberent, videri possunt sufficienti mandato in-
structi non esse. Posterius est, quod allegata ordinum imperii cum rege chris-
tianissimo confoederatio seu colligatio, de qua tamen Caesareae maiestati
non constat, eiusdem dignitati et auctoritati directe repugnat. Videretur enim
Caesar acceptando talem plenipotentiam tacita quadam confessione etiam con-
faederationem inter ordines imperii et regem christianissimum, quemadmo-
dum allegata est, approbasse, quod quidem salua maiestate sua, salua aurea
bulla, salua capitulatione Caesarea, saluis imperii constitutionibus facere nec
potest nec debet. Sane inter plurimas pacis cum regibus Galliarum conuentio-
nes nullam eiusmodi clausulam plenipotentiarum instrumentis antehac adiec-
tam fuisse notamus. In ipsis quidem pacificationum formulis, quae circa unius
alteriusve partis socios aut faederatos fieri oporteret, saepius cautum legimus.
sed ista non nisi habito utrinque partium consensu processere. Unde in praeal-
legata Madritensi conuentione statim in principio haec verba leguntur: ’en-
semble leurs amis, alliez et confédérez, qui par commun consentement dudits [!]
signeurs empereur et roy seront particulièrement dénommez et spécifiez et non
autrement‘. Quae cum ita sint, rogamus Illustrissimam Vestram Dominatio-
nem Vestramque Excellentiam, pro insigni sua prudentia cum regis christia-
ssimi legatis agant, ut perspecta nostrorum postulatorum aequitate cogitent,
qua ratione his remedia adferri planiorque via ad inchoandos negotii principa-
lis tractatus sterni queat. Possumus enim confirmare sacram Caesaream maie-
statem nihil potius habere, quam ut remotis omnibus difficultatibus atque
dubitationum caussis mature, syncere, tuto et quemadmodum publica fide
agentibus conuenit ad summam negocii propositi progredi liceat.
Ad hanc propositionem dominus nuncius, cum leuiter primas loquendi
Veneto detulisset, facta breui dictorum recapitulatione Italico sermone re-
spondit: Satis superque se intellexisse, quae circa plenipotentiam Gallicam
desideraremus, nec intermissuros omnia fideliter Gallis significare cumque
iis agere, ut quod rationi consentaneum fuerit praestent. Sperare tamen se
haud graue nobis futurum, si et ipsi, quae ad singula dici posse viderentur,
nobis familiariter exponerent, non quod postulata nostra, quae quidem bene
considerata iustisque rationibus niti viderent, refutare cupiant, sed ut ali-
quanto clarius expensis utrinque rerum momentis constare possit, quomodo
haec de legitimatione disputatio utriusque partis bona venia finienda esse
videatur. Et primo, quod ad stylum sub nomine et persona regis attineret,
videri sibi huic difficultati satis prouisum iri, si ratificatio eorum, quae de pace
conuenta erunt, non solum sub nomine regis sed etiam ordinum regni Galli-
arum expedienda promittatur, id quod et legatis Hispanicis placuerit. Deinde
Gallos dicere huiusmodi stylum iam a mille annis, quoties casus aliquis mino-
rennitatis regiae interuenisset, obseruatum fuisse, ubi et quandocunque cum
exteris aliquid publico nomine agendum fuerit, unde colligi possit ipsos ex
hoc quidem capite nullam immutationem suae plenipotentiae admissuros. In
secundo puncto videre se obstaculum, quo nisi sublato longis et acerbis
disputationibus ansam datum iri negare omnino non possint, nec enim se
ignorare, quam iustas Caesar caussas pro se allegare possit. Itaque operam
daturos, ut remedium conueniens inueniatur. In tertio autem puncto prio-
rem difficultatem nobis haud attendendam fore, satis constare Caesari cum
ducissa Sabaudiae caeterisque Italiae statibus, item cum Hollandis bellum non
esse, sed plenipotentiam Gallicam non tantum cum Caesare verum etiam
cum Hispanis tractandi potestatem continere, ad quos proprie ista clausula
spectare videretur. De ordinibus vero imperii putare se Caesarem accep-
tando plenipotentiam Gallicam cum his ibi allegatam colligationem appro-
basse censeri non posse. Aliud enim esse admittere illos tanquam faederatos,
aliud adprobare faedus. Hanc enim quaestionem, an iure vel iniuria cum
Gallis se coniunxerint, ad ipsos tractatus pertinere, ubi Caesarem impe-
ditum non iri, quae ad ius maiestatemque suam tuendam facerent, allegare.
Iam autem a Gallis reponi posse ordines imperii secum faederatos admitti
debere per tractatus praeliminares decisum esse.
Nos ad singula respondimus, et primo quod ad formam contextus attineret,
constare oportere stylum istum antehac cum exteris obseruatum et accep-
tatum fuisse. Etsi enim sciamus in renouanda neutralitate super comitatu
Burgundiae
post mortem Henrici quarti
eandem formam fuisse adhibitam,
tamen casum illum a praesenti plurimum differre, nam et bellum tum tem-
poris inter Galliae et Hispaniarum coronas fuisse nullum et renouationem
illam non fuisse nouam conuentionem, sed iam pridem initae prorogationem
ideoque minoris praeiudicii. Nunc autem cum maius praeiudicium vertat,
maiori etiam cautela opus esse. Quod autem ratificatio sub nomine et con-
sensu statuum regni expedienda offeratur, id quidem respuendum non
videri, sed tamen securos nos interea de tractantium potestate reddi opor-
tere. In secundo puncto libenter nos intellexisse dominos mediatores pon-
dus et grauitatem nostrae oppositionis attendere. Sane Caesareae maiestati
integrum non esse tanto suae caussae praeiudicio ad tractatus descendere.
Posse iustitiam caussae Deo utrinque committi. Si pacem inire cupiant Galli,
contentos esse oportere, ut de iis tantum, quae ad componendas discordias
proprie spectant, agatur. In tertio dare nos interpositorum sollicitudini,
quod clausulam istam benigne interpretentur, sed tamen nobis de mente
Gallorum, quam illi futuro tempore vel etiam in his ipsis tractatibus super
interpretatione istius clausula allaturi sint, non constare. Nobis omnino
adlaborandum, ne ista occasione Caesareae maiestati directe vel indirecte
praeiudicium aliquod obiiciatur. Simultaneam istam coniunctionem eorum
statuum, cum quibus controuersia armata non est, Caesaris partes summ-
opere grauare ideoque admitti non posse. Conuentionis praeliminaris eum
sensum non esse, de saluis conductibus ibi actum, non qua forma et modo ad
tractandum admitti debeant. Rem in eo verti, ut Gallicis plenipotentiariis
nostrae oppositiones exponantur. Si eam dederint ad singula declarationem,
quae tollerari et ad quam salua Caesaris maiestate citraque praeiudicium in
tractatus descendi possit, a nobis quoque nihil nisi quod rationi consen-
taneum sit expectandum fore.
Super his cum paulisper sermones miscuissemus, dominus nuncius singulas
nostras oppositiones sumto calamo breuiter notauit seque statim de his cum
Gallis communicaturos receperunt. Sub finem adiecit Venetus id nobis
quoque significare se posse, Gallos nihil habere, quod nostrae plenipotentiae
obiicere cupiant. Itaque discessimus comitante nos domino nuncio, Veneto
autem in conclaui remanente.
eine neutralitet und helts uff 4 oder 5 meil unrathsamb, vermeint, in omnem
euentum sollt mans uff 10 meil extendiren, damit käme Dorsten und Mep-
pen auch in sicherheit etc. [ 236].
Wir berichten ine aber hinwider vom 25. huius, daß es den verstand nit hab
zu einer neutralitet, sondern allein zu gemeldter befreyung, in wölcher daß
marchiren in casu necessitatis wol köndte außgenommen werden, mit be-
gehren seines fernern guettachtens [ 237].
Lunae 25. huius ego et dominus comes conuenimus dominos interpositores,
qui una erant in domo ipsius domini nuncii, ipsis exposuimus nostras diffi-
cultates circa plenipotentiam Gallicam sequenti propositione oretenus pro-
lata:
Illustrissimi et Excellentissimi Domini. Cum nuper facta nobis plenipoten-
tiae Gallicae copia aliis tum distracti negociis mentem nostram, quid scilicet
nobis circa valorem et robur eiusdem videretur, statim aperire non potueri-
mus atque insuper necesse nobis fuerit ea de re cum suae Caesareae maie-
statis legatis Osnabrugum destinatis conferre, petendum ab Illustrissima
Vestra Dominatione Vestraque Excellentia nobis videmus, ut ne tantillum
quod intercessit morae aegre tulisse velint. Res est de qua agitur haud
exigui momenti et quae multa ac magna consideratione opus habeat. Sunt
enim plenipotentiae et mandata legatorum quasi quaedam fundamenta et
fulcra, quibus uniuersa pacis communis structura imponi atque superstrui
debet, quae quidem firma ac solida exaedificari nequit, nisi et illa prius fide-
liter et circumspecte iacta esse constet. Re igitur cum quibus oportet dili-
genter ponderata, priusquam negocium ipsum pacis aggrediamur, tria nobis
puncta circa regis christianissimi legatorum plenipotentiam expendenda
esse videntur.
Et primo quidem animaduertimus totum instrumenti contextum sub
nomine, persona et subscriptione regis directe factum et descriptum esse
nulla prorsus pupillaris aetatis vel administrationis tutelaris mentione facta,
cum tamen notorium sit rege in pupillari aetate subque tutorum auctoritate
constituto nullum administrationis actum nisi tutorum auctoritate gestum
valere posse. Et vero legitime constare debet actum tali auctoritate gestum
esse, quod quidem ex ipso plenipotentiae instrumento probari posse nobis
minime videtur. Etsi enim illa verba adiiciantur ’par l’aduis de la reyne
regente‘ etc., tamen, praeterquam a rege in pupillari aetate constituto pro-
feruntur, consilium illa denotant, non auctoritatem. Nec etiam regina ipsa
nec caeterorum administratorum quisque nomen suum subscripsit. Dicant
fortasse plenipotentiarii Gallici hanc esse consuetudinem et stylum curiae
regiae tempore minorennitatis regis atque ita sub praedefuncto rege, cum
adhuc in minoribus constitutus esset, obseruatum fuisse. Sed ista consuetudo
in iis tantum rebus locum habere videtur, ubi in ipsa Gallia cum statibus,
ordinibus et subditis regni agitur, quibus forma administrationis ignota esse
non potest et in quam ipsa voluntate parendi consensisse praesumuntur. In
iis vero, quae cum exteris geruntur, non ad usum cuiusque regni, sed ad ius
commune et gentium respiciendum esse neminem credimus negare posse.
Sane non desunt haud contemnendae auctoritatis iurisconsulti, qui expresse
doceant regem, qui eius est aetatis, quae maturitatem iudicii non habet, pacem
facere non posse, hoc enim casu remanente quidem in regis patrimonio ipso
imperii iure seorsim considerato, exercitium tamen administrationis penes
populum aut cui id populus commiserit esse. Et merito. Cum enim pacis
exsecutio non tam regem quam populum uniuersum concernat nec sine
maximo singulorum damno subditorum frangatur, omnino rationi con-
veniens est ea cautione in huiusmodi negotiis gerendis progredi, ut ne in
regis arbitrio sit post finitam tutelam solo minorennitatis obtentu excussa
pace ad bellum redire. Exemplum huius rei perillustre habemus, quando inter
Carolum V. Caesarem
Madriti anno Domini 1526 ; ibi enim, cum rex quasi capite minutus valide
transigere non posse videretur, ab eius matre, domina Aloysia
Sabaudiae, quam ille, antequam ad bellum Italicum proficisceretur, regentem
et administratricem regni constituerat, oratores cum mandatis et pleni-
potentiis ab ipsa tanquam regente expeditis et quidem a curia parlamenti ut
loquuntur verificatis [adfuerunt]. Quod claro nobis argumento fuerit con-
suetudinem illam nec perpetuam nec extra regni fines extendendam esse.
Secundo: Adducuntur quaedam in proemio ad caussam et iustificationem
belli pertinentia, ubi nonnullis in hanc sententiam praemissis per illa verba ’le-
quel ayant ésté contrainct de prendre les armes‘ etc. diserte asseritur regem
defunctum iustis et toti mundo cognitis caussis ad bellum gerendum com-
motum fuisse. Cum autem in Caesaris regisque catholici mandatis nihil om-
nino tale reperiatur, non quod iustitiam bellorum a se gestorum coram aequo
iudice propugnare nequeant, sed quod in eiusmodi instrumentis contentio-
sae disputationi caussam dari nollent, sane perspicuum omnibus est haud
mediocriter laesum iri honorem Caesareum regiumque, si ad talem publice
exhibitam plenipotentiam in tractatus de pace descendere necesse haberent.
Aequum igitur erit, ut, quemadmodum ab his regis christianissimi honori et
existimationi parcitum est, pariter ab aduersa parte horum quoque honori et
existimationi parceatur. Considerandum enim Vestrae Illustrissimae Domi-
nationi Vestraequae Excellentiae relinquimus, quid futurum existiment, si
Caesar reuocato a nobis mandato aliud submittat inserta aliqua praefatione,
quam iniquis modis bello petitus ipse diuusque eius pater
necessitate compulsi ad arma deuenissent, ut imperium, se suaque omnia
defenderent aduersus vim iniustam. Plenipotentiae et mandata instrumenta
publica sunt, quae in omnium oculos notitiamque incurrunt, nemo hac
ratione iniustitiae aut violentiae notam vel infamiam sibi a praesenti et
posterorum nostrorum aetate imputari aequo animo tulerit.
Tertio: Videtur regis christianissimi legatis plenipotentia ad tractandum et
concludendum pacem dari nulla nisi coniunctim, praesentibus et adstantibus
Galliarum confaederatis non solum diserte expressis, sed etiam generaliter
omnibus vel in imperio vel in Italia constitutis. Quo quidem loco duo nobis
consideranda veniunt. Prius est, quod inter istos faederatos Caesari cum
ducissa Sabaudiae
lum non sit nec igitur caussam habet cum his de pace agendi aut eosdem
tanquam regis christianissimi socios ad communes tractatus contra se admit-
tendi. Atque idcirco, si plenipotentiarii Gallici his semotis aut absentibus
potestatem tractandi non haberent, videri possunt sufficienti mandato in-
structi non esse. Posterius est, quod allegata ordinum imperii cum rege chris-
tianissimo confoederatio seu colligatio, de qua tamen Caesareae maiestati
non constat, eiusdem dignitati et auctoritati directe repugnat. Videretur enim
Caesar acceptando talem plenipotentiam tacita quadam confessione etiam con-
faederationem inter ordines imperii et regem christianissimum, quemadmo-
dum allegata est, approbasse, quod quidem salua maiestate sua, salua aurea
bulla, salua capitulatione Caesarea, saluis imperii constitutionibus facere nec
potest nec debet. Sane inter plurimas pacis cum regibus Galliarum conuentio-
nes nullam eiusmodi clausulam plenipotentiarum instrumentis antehac adiec-
tam fuisse notamus. In ipsis quidem pacificationum formulis, quae circa unius
alteriusve partis socios aut faederatos fieri oporteret, saepius cautum legimus.
sed ista non nisi habito utrinque partium consensu processere. Unde in praeal-
legata Madritensi conuentione statim in principio haec verba leguntur: ’en-
semble leurs amis, alliez et confédérez, qui par commun consentement dudits [!]
signeurs empereur et roy seront particulièrement dénommez et spécifiez et non
autrement‘. Quae cum ita sint, rogamus Illustrissimam Vestram Dominatio-
nem Vestramque Excellentiam, pro insigni sua prudentia cum regis christia-
ssimi legatis agant, ut perspecta nostrorum postulatorum aequitate cogitent,
qua ratione his remedia adferri planiorque via ad inchoandos negotii principa-
lis tractatus sterni queat. Possumus enim confirmare sacram Caesaream maie-
statem nihil potius habere, quam ut remotis omnibus difficultatibus atque
dubitationum caussis mature, syncere, tuto et quemadmodum publica fide
agentibus conuenit ad summam negocii propositi progredi liceat.
Ad hanc propositionem dominus nuncius, cum leuiter primas loquendi
Veneto detulisset, facta breui dictorum recapitulatione Italico sermone re-
spondit: Satis superque se intellexisse, quae circa plenipotentiam Gallicam
desideraremus, nec intermissuros omnia fideliter Gallis significare cumque
iis agere, ut quod rationi consentaneum fuerit praestent. Sperare tamen se
haud graue nobis futurum, si et ipsi, quae ad singula dici posse viderentur,
nobis familiariter exponerent, non quod postulata nostra, quae quidem bene
considerata iustisque rationibus niti viderent, refutare cupiant, sed ut ali-
quanto clarius expensis utrinque rerum momentis constare possit, quomodo
haec de legitimatione disputatio utriusque partis bona venia finienda esse
videatur. Et primo, quod ad stylum sub nomine et persona regis attineret,
videri sibi huic difficultati satis prouisum iri, si ratificatio eorum, quae de pace
conuenta erunt, non solum sub nomine regis sed etiam ordinum regni Galli-
arum expedienda promittatur, id quod et legatis Hispanicis placuerit. Deinde
Gallos dicere huiusmodi stylum iam a mille annis, quoties casus aliquis mino-
rennitatis regiae interuenisset, obseruatum fuisse, ubi et quandocunque cum
exteris aliquid publico nomine agendum fuerit, unde colligi possit ipsos ex
hoc quidem capite nullam immutationem suae plenipotentiae admissuros. In
secundo puncto videre se obstaculum, quo nisi sublato longis et acerbis
disputationibus ansam datum iri negare omnino non possint, nec enim se
ignorare, quam iustas Caesar caussas pro se allegare possit. Itaque operam
daturos, ut remedium conueniens inueniatur. In tertio autem puncto prio-
rem difficultatem nobis haud attendendam fore, satis constare Caesari cum
ducissa Sabaudiae caeterisque Italiae statibus, item cum Hollandis bellum non
esse, sed plenipotentiam Gallicam non tantum cum Caesare verum etiam
cum Hispanis tractandi potestatem continere, ad quos proprie ista clausula
spectare videretur. De ordinibus vero imperii putare se Caesarem accep-
tando plenipotentiam Gallicam cum his ibi allegatam colligationem appro-
basse censeri non posse. Aliud enim esse admittere illos tanquam faederatos,
aliud adprobare faedus. Hanc enim quaestionem, an iure vel iniuria cum
Gallis se coniunxerint, ad ipsos tractatus pertinere, ubi Caesarem impe-
ditum non iri, quae ad ius maiestatemque suam tuendam facerent, allegare.
Iam autem a Gallis reponi posse ordines imperii secum faederatos admitti
debere per tractatus praeliminares decisum esse.
Nos ad singula respondimus, et primo quod ad formam contextus attineret,
constare oportere stylum istum antehac cum exteris obseruatum et accep-
tatum fuisse. Etsi enim sciamus in renouanda neutralitate super comitatu
Burgundiae
tamen casum illum a praesenti plurimum differre, nam et bellum tum tem-
poris inter Galliae et Hispaniarum coronas fuisse nullum et renouationem
illam non fuisse nouam conuentionem, sed iam pridem initae prorogationem
ideoque minoris praeiudicii. Nunc autem cum maius praeiudicium vertat,
maiori etiam cautela opus esse. Quod autem ratificatio sub nomine et con-
sensu statuum regni expedienda offeratur, id quidem respuendum non
videri, sed tamen securos nos interea de tractantium potestate reddi opor-
tere. In secundo puncto libenter nos intellexisse dominos mediatores pon-
dus et grauitatem nostrae oppositionis attendere. Sane Caesareae maiestati
integrum non esse tanto suae caussae praeiudicio ad tractatus descendere.
Posse iustitiam caussae Deo utrinque committi. Si pacem inire cupiant Galli,
contentos esse oportere, ut de iis tantum, quae ad componendas discordias
proprie spectant, agatur. In tertio dare nos interpositorum sollicitudini,
quod clausulam istam benigne interpretentur, sed tamen nobis de mente
Gallorum, quam illi futuro tempore vel etiam in his ipsis tractatibus super
interpretatione istius clausula allaturi sint, non constare. Nobis omnino
adlaborandum, ne ista occasione Caesareae maiestati directe vel indirecte
praeiudicium aliquod obiiciatur. Simultaneam istam coniunctionem eorum
statuum, cum quibus controuersia armata non est, Caesaris partes summ-
opere grauare ideoque admitti non posse. Conuentionis praeliminaris eum
sensum non esse, de saluis conductibus ibi actum, non qua forma et modo ad
tractandum admitti debeant. Rem in eo verti, ut Gallicis plenipotentiariis
nostrae oppositiones exponantur. Si eam dederint ad singula declarationem,
quae tollerari et ad quam salua Caesaris maiestate citraque praeiudicium in
tractatus descendi possit, a nobis quoque nihil nisi quod rationi consen-
taneum sit expectandum fore.
Super his cum paulisper sermones miscuissemus, dominus nuncius singulas
nostras oppositiones sumto calamo breuiter notauit seque statim de his cum
Gallis communicaturos receperunt. Sub finem adiecit Venetus id nobis
quoque significare se posse, Gallos nihil habere, quod nostrae plenipotentiae
obiicere cupiant. Itaque discessimus comitante nos domino nuncio, Veneto
autem in conclaui remanente.